Ngôn ngữ phóng sự

SỰ HẤP DẪN CỦA NGÔN NGỮ PHÓNG SỰ

H.A

Nói đến báo chí hiện đại, không thể không nhắc đến phóng sự. Bởi đây là một thể loại, với những ưu thế riêng của mình, có sức hút đặc biệt đối với công chúng, và ở mức độ nào đó, có thể tạo nên bản sắc của cả một tờ báo. Sự thành công của một tác phẩm phóng sự phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Song, theo chúng tôi, yếu tố có tầm quan trọng hàng đầu chính là hình thức thể hiện của nó, mà nói một cách cụ thể, là cách sử dụng ngôn ngữ ở đó. Khảo sát cho thấy, ngôn ngữ phóng sự có những đặc điểm cơ bản dưới đây:

1. Giàu tính biểu cảm

Tính biểu cảm trong ngôn ngữ báo chí nói chung, ngôn ngữ phóng sự nói riêng, gắn liền với việc sử dụng các từ ngữ, lối nói giàu hình ảnh, in đậm dấu ấn cá nhân, vì thế sinh động, hấp dẫn hay ít nhất cũng gây được ấn tượng đối với người đọc, người nghe. Ví dụ:

- "Chung cư 3 cũ ở Hà Nội bây giờ nói một cách văn hoa đang ở trong trạng thái "toan về già", nhưng xem ra còn "càng già càng dai" hơn những khu nhà tái định cư được thi công theo kiểu rút ruột 50% thép tại Kim Giang - Hạ Đình vừa qua" (Lam Nguyên, Sống ở chung cư cũ - những nỗi buồn vắt qua hai thế kỷ, Đại đoàn kết, 24/4/2005);

- "Các chủ quán bia tôi cũng có quen vài người (để ký sổ khi hết tiền). Họ lạc quan lắm “Trăm năm bia đá cũng mòn. Ngàn năm bia rượu vẫn còn trơ trơ" mà!" (Huỳnh Dũng Nhân, Con đường bia bọt, trong: Tôi đi bán tôi, Nxb. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, 2004);

- “Đi cùng N. là một “đội” bốn nam, hai nữ, trong đó có một chip-boy mặt búng ra sữa”, “Chỉ có hai nàng cave là cười tủm tỉm” (Tiên Huyền, Vào casino Đồ Sơn đánh bạc, Tuổi trẻ, 9/3/2004)…

Như đã thấy, nguồn gốc của sự biểu cảm trong ngôn ngữ phóng sự là vô cùng phóng phú, đa dạng. Đó có thể là việc sử dụng các từ ngữ đặc trưng cho phong cách hội thoại (khẩu ngữ tự nhiên), rồi các thành ngữ, tục ngữ, ca dao..., là sự vay mượn những hình ảnh, cách diễn đạt từ các tác phẩm văn học nghệ thuật, là lối chơi chữ, nói lái, dùng ẩn dụ... Chính những thành tố biểu cảm nêu trên đã làm cho ngôn ngữ phóng sự vừa gần gũi với đời thường, lại vừa thể hiện rõ nét thái độ, tình cảm của tác giả trước những con người hay sự việc nào đó. Và do vậy, người đọc dễ dàng bị cuốn vào dòng chảy của những thông tin được phản ánh trong tác phẩm.

2. Là sự kết hợp nhuần nhuyễn các bút pháp tả - thuật - bình

2.1 Nghệ thuật miêu tả Tác phẩm phóng sự không chỉ phản ánh thực tế khách quan mà còn thể hiệnsự nhận thức thế giới với một quan niệm thẩm mỹ riêng của người viết. Nếu nhà báo tái tạo bức tranh hiện thực chỉ đơn thuần bằng những sự kiện, con số khô cứng thì sẽ khó tạo ra được niềm hứng thú cho độc giả. Để khắc phục điều này, nhà báo cần biết cách miêu tả thật sống động, sao cho bức tranh hiện thực ấy trở nên có hồn, với đầy đủ các cung bậc của âm thanh, sắc màu và ánh sáng. Ví dụ:

- “Nơi đây có một thác nước bạc óng ánh tuôn xuống dòng suối bạc lung linh, huyền ảo. Cũng tại nơi này có rất nhiều chiếc chậu tắm, bồn tắm được “tạo tác” bằng các sắc màu của nhũ đá và dát xung quanh muôn vàn những viên ngọc châu với những nét hoa văn độc đáo, chạm khắc tinh xảo diệu kỳ của thiên nhiên. Ngước mắt nhìn lên vòm trần cung vua Thuỷ Tề là những nhũ đá thạch anh long lanh như được dát bạc, những hình người, những con vật với nhiều thế đứng, nhiều dáng vẻ khác nhau làm cho nơi này trở nên sống động.” (Anh Tuấn, Sửngsốt Tiên Sơn, Lao động, 16/2/2004).

Dưới ngòi bút miêu tả của tác giả, phong cảnh một góc nhỏ Tiên Sơn hiện ra thật lung linh huyền ảo. Người đọc được dẫn vào một chốn thần tiên với những thác nước bạc, nhũ đá... đầy quyến rũ. Cảnh vật dường như được bàn tay ngườ ithợ tài hoa chạm trổ, xây đắp nên mới có hình khối, hoa văn vô cùng tinh xảo đến vậy.

Còn đây là bức tranh về phong cảnh thiên nhiên khoáng đạt, đời sống sản xuất nhộn nhịp ở một vùng đất thuộc Hải Phòng:

- “Tôi đến Lập Lễ vào đúng lễ Vu Lan, trời ngăn ngắt xanh và ồ ạt gió. Cảng Mắt Rồng của xã vừa kè đá, khơi luồng, ken đặc hàng trăm tàu, thuyền dập dềnh với sóng triều dâng lên từ cửa lạch. Tàu nào cũng treo 20 – 30 bóng điện gắn pha trắng như mắt cú mèo gặp nắng. Trên bờ là những “bộ xương”, mũi, sườn… tàu bằng gỗ đỏ au, trắng bạch đang được hàng chục tay thợ gấp gáp hoàn thiện” (Quang Thiện, Những phú ông trên biển, Tuổi trẻ, 4/3/2004 ).

Những kiểu miêu tả đầy hình ảnh như vậy vừa giải toả nhu cầu thẩm mỹ của người đọc, vừa khiến cho họ có cảm giác mình là người trong cuộc: tất cả mọi thứ đang diễn ra ngay trước mặt mình.

2.2 Nghệ thuật kể (thuật)

Một trong những yêu cầu để có bài phóng sự hay là nhà báo phải sử dụng nhiều chi tiết, nhiều dẫn chứng nhằm thuyết phục người đọc tin vào tính chân thật, khách quan của sự kiện. Những chi tiết, dẫn chứng này thường xuất hiện thông qua ngòi bút trần thuật của nhà báo. Với tư cách là một nhân chứng, trên cơ sở trực tiếp chứng kiến sự kiện, trực tiếp gặp gỡ nhân vật,... nhà báo tường thuật lại những điều mắt thấy, tai nghe để người đọc nắm được vấn đề. Tuy nhiên, kể như thế nào cũng là cả một nghệ thuật. Vì nó vừa phải hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, lại vừa phải bảo đảm tính chân thực, khách quan của thông tin, sự kiện. Ví dụ:

- “Khoảng 15 phút ngồi chờ thì hai cô gái đầu tiên được chở đến. Hai cô tự giới thiệu là đào của mẹ Nguyên, một cô quê Bạc Liêu, một cô quê Cần Thơ mới lên đây được hai tuần. Thấy ông Long tỏ ý không vừa lòng, Dũng lẹ miệng: “Thôi các em cứ về, anh sẽ gọi lại sau”. Tất cả diễn ra không đến hai phút. Một tốp bốn cô khác lại đến, không vừa lòng khách lại quay ra. Mỗi lần có một tốp đến, Dũng lại hỏi “đào của ai?” rồi ghi lên giấy. Càng về sau, các cô đến càng đông. Đến tốp thứ sáu, tức khoảng 25 cô đã trình diện, thì Long tỏ ra quan tâm đến một cô có nước da trắng, theo cô tự giới thiệu: cao 1,63m, quê An Giang.Thấy vậy Dũng hỏi tên cô, đào của ai? Cô gái giới thiệu tên là Huỳnh Thị Kim So, 26 tuổi, lên đây được khoảng một tháng” (Võ Hồng Quỳnh & Minh Toán, Theo các đường dây môi giới lấy chồng ngoại, Tuổi trẻ, 21/4/2004).

Chỉ bằng vài câu văn, ngòi bút trần thuật của tác giả đã ghi lại được những chi tiết đắt giá của màn “chọn vợ cho các ông chồng ngoại quốc": các cô gái - "ứng cử viên" bị xem xét, định giá, chọn lựa chẳng khác nào những món hàng. Cả người viết và người đọc đều có chung cảm giác buồn đau và tủi hổ.

- “Một thanh niên cầm chiếc gậy sắt chọc vào con gấu chuồng bên để nó không king động khi thấy cảnh đồng loại bị hành hạ. Người còn lại lắp “tên lửa mê” vào ống nhựa, ngậm đầu kia vào mồm rồi hướng về phía con gấu mà phồng má thổi. Xilanh bắn cắm vào thịt gấu. Những chiếc xilanh cắm vắt vẻo vào con gấu làm nó lồng chạy hồng hộc. Khoảng 10 phút sau, con gấu không còn chạy được và đứng đung đưa như kẻ say rượu. Hai thanh niên bật cửa đạp con gấu đổ vật xuống nền. Một người chọc xilanh bơm hai mũi thuốc mê vào đùi gấu rồi rút dây dù chằng chân tay con vật vào nan sắt. Chiếc máy siêu âm cắm điện, bật màn hình. Người trong lồng sắt một tay cầm xilanh to như cái điếu cày, mũi kim tiêm dài hơn chục phân; tay kia cầm máy soi gí sát vào ngực gấu. Anh ta rê đi rê lại chừng hai phút, khi màn hình xuất hiện một vệt đen đen thì anh ta bặm môi đâm sụt chiếc kim vào ngực gấu. Con vật hộc lên từng hồi giãy giụa yếu ớt” (QuangThịên, Lần theo mùi mật gấu, Tuổi trẻ, 15/4/2004).

Cảnh hành hình con gấu tội nghiệp để lấy mật đã được kể lại thật chi tiết và sinh động. Nó găm vào tâm khảm người đọc nỗi xót thương xen lẫn niềm căm giận: Con người, với lòng tham lam và sự ích kỷ vô độ của mình, sẵn sàng có những hành động đáng bị lên án với các loài sinh vật khác để thu lợi nhuận.

2.3 Nghệ thuật bình

Một trong những yếu tố làm nên sự hấp dẫn của phóng sự là nó cho phép – và thậm chí khuyến khích - người viết bộc lộ "cái tôi" cá nhân của mình. Nhà báo không cần phải che giấu những cảm giác, suy nghĩ của bản thân. Có nghĩa là, trong phóng sự, tác giả có thể biểu hiện quan điểm, lập trường của mình thông qua những lời bình luận chính xác, khéo léo. Đọc phóng sự chúng ta thường thấy quan điểm của tác giả trước hiện thực được trình bày. Như vậy, tính chủ quan – cái tôi tác giả là một đặc trưng của phóng sự. Nhưng, đó hoàn toàn không phải là sự chủ quan duy ý chí, lại càng không phải là một cái "tôi" cảm tính, thiên lệch. Trên cơ sở một thế giới quan, nhân sinh quan tiến bộ, với tư thế của một người bảo công lý, bảo vệ lẽ phải, phóng viên bày tỏ thái độ bất bình hoặc ủng hộ của mình trước hiện thực để hướng dẫn dư luận. Ví dụ:

- “Nhóm thanh niên người làng Phú Túc đi phát păm (làm cỏ rừng trồng) nhiệt tình chỉ đường: “Các anh quay lại một đoạn, đến khu dân cư có nhiều nhà mới xây là làng đó. có nhiều người tên Năm nhưng chắc các anh tìm bà Năm phụ nữ?”. Chẳng lẽ những bà Năm khác có “vấn đề”? Buồn cười. Nhưng chúng tôi không tiện hỏi bởi khuôn mặt của các chàng thanh niên không có gì biểu hiện đùa cợt”. (Thanh Hải, Bà Năm phụ nữ, Lao động, 28/3/2004).

Lời bình “Chẳng lẽ những bà Năm khác có “vấn đề”?” thật hóm hỉnh.Những chàng trai người dân tộc thật thà khi nói “bà Năm” rồi còn phải gắn thêm giới tính “phụ nữ”, phải chăng là họ “ngốc nghếch”? Câu trả lời là không phải họ ngốc mà là vì đối với người dân Cà Tu, cái tên bà Năm đã gắn liền với những hoạt động trong công tác phụ nữ của bà, người dân đã ghi nhận công lao đó và đã gắn tên bà với lĩnh vực bà hoạt động. Vậy nên cái tên Bà Năm phụ nữ đã được gọi lên thật âu yếm.

3. Có giọng điệu gần gũi với văn kể chuyện

Sở dĩ nói phóng sự có giọng điệu gần gũi với văn học là bởi hầu như mỗi bài phóng sự đều mang dáng dấp một câu chuyện (hoặc tập hợp các câu chuyện) có biến cố, nhân vật với đầy đủ lời nói, suy nghĩ, hành động…do tác giả kể lại từ đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất "tôi". Hơn thế nữa, một số tác phẩm phóng sự còn vậndụng cả các thủ pháp của nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong văn học để trình bày diễn biến của sự kiện: có thắt nút, có cao trào, có mở nút. Chính vì thế, phóng sự rất dễ đọc, dễ đi vào lòng người và dễ được ghi nhớ. Đọc xong một phóng sự, người ta có thể kể lại nội dung của nó cho người khác nghe không mấy khó khăn. Giọng văn của phóng sự, khi thủ thỉ tâm tình, khi mạnh mẽ dữ dội tuỳ thuộcvào vấn đề, sự việc mà tác phẩm phản ánh. Ví dụ:

- “Chuyện bắt đầu từ một gia đình thương binh nghèo ở ấp Thanh Điền, xã Hưng Khánh Trung (Chợ Lách, Bến Tre). Hoà bình về, anh Nguyễn Văn Ty –người chiến sĩ thuộc đại đội địa phương quân trở lại quê nhà, với thân thể đầy thương tích và một mảnh đạn còn sót lại trong đầu.” ( Nguyễn Bảy, "Vườn tình thương” cho cựu binh, Lao động, 12/2/2004).

Câu chuyện cứ thế tiếp tục, với một giọng điệu thật nhẹ nhàng, tự nhiên và cuốn hút. Nó gợi cho ta nhớ tới những câu chuyện cổ tích mà ta đã được nghe bà kể khi còn ấu thơ. Bằng phóng sự “Chặn quái xế ẩn hiện”, nhà báo Cù Mai Công như “Hiệu báo dừng xe của CSGT – TT Q. Phú Nhuận không làm giảm tốc độ chiếc Suzuki125cc màu xám bạc đang phóng với tốc độ cao dọc bờ kè hướng từ Phú Nhuận ra Bình Thạnh. Một môtô trắng phóng theo, một chiếc khác vòng qua đường tắt chặn đầu. Chỉ một loáng, hai quái xế trên chiếc xe phân khối lớn “căm dính niền” ấy đã bị “vịn”cách đó gần trăm mét để đưa về một chốt mai phục…” (Cù Mai Công, Chặn quái xế ẩn hiện, Tuổi trẻ TP. Hồ Chí Minh, 11/2/2004).

Tiết tấu nhanh, mạnh của mạch văn đã đưa người đọc vào một cuộc rượt đuổi nghẹt thở, đầy gay cấn giữa cảnh sát giao thông với những " yêng hùng xalộ". Giọng điệu của đoạn trích làm ta liên tưởng tới những màn điều tra, phá án trong các tác phẩm trinh thám.

4. Đa tầng, đa thanh

Ngôn ngữ phóng sự, nếu xét theo góc độ chủ thể phát ngôn, tồn tại dưới hai dạng chính là ngôn ngữ mang "cái tôi" trần thuật của tác giả và ngôn ngữ nhânvật.

4.1. Ngôn ngữ mang "cái tôi" trần thuật của tác giả

"Cái tôi " trần thuật trong phóng sự chính là "cái tôi" tác giả - nhân chứng khách quan, người đóng vai trò dẫn chuyện, kể lại những điều "mắt thấy, tai nghe", người trình bày, lý giải, phân tích, xâu chuỗi các sự kiện rời rạc thành một chỉnh thể hoàn chỉnh, tạo ra một văn bản có nghĩa khiến cho công chúng luôn tin tưởng rằng họ đang được tiếp xúc với sự thật. Và trên cơ sở của niềm tin như thế, họ sẽ có những chuyển biến trong tư tưởng, tình cảm như người viết mong đợi. Ví dụ:

- "Khi chúng tôi đang "đọc" báo điện tử thì một gã "mù" bước vào. Gã không biết có người lạ đột nhập vào phòng vi tính của trung tâm. Gã oang oang tuôn một tràng tiếng Anh là tên các chương trình tiếng Anh trên Internet mà gã đang vào nhưng đang bị tắc do dịch vụ cung cấp theo gã là quá chán. Tôi có ấn tượng ngay khi gã nói câu tiếng Anh đầu tiên. Gã phát âm cực chuẩn, theo tôi chỉ những người học thật nghiêm túc và rèn luyện công phu mới đạt được trình độ nói tiếng Anh điêu luyện như vậy " (Lê Thanh Phong, Hiệp sỹ mù, Lao động, 9/6/2004).

 Chính việc đàm thoại trực tiếp với độc giả từ danh tính của "cái tôi" cá nhân đầy cụ thể đã giúp cho nhà báo thể hiện một cách tự do thái độ, tình cảm của mình. Vì lẽ đó, ngôn ngữ mang "cái tôi" trần thuật trong phóng sự luôn ngập tràn cảm xúc cá nhân.

4.2. Ngôn ngữ nhân vật

Đây là ngôn ngữ của những đối tượng khác ngoài tác giả. Căn cứ vào hình thức thể hiện, có thể chia ngôn ngữ nhân vật thành hai loại là ngôn ngữ nhân vật trực tiếp và ngôn ngữ nhân vật gián tiếp. Ngôn ngữ nhân vật trực tiếp là những lời nói được trích dẫn trực tiếp, xuất hiện trong những tình huống đàm thoại, phỏng vấn. Ví dụ:

- Hai anh đi không? - Đi đâu, đâu có quen đâu mà đi. - Xì, cái mặt gặp hoài mà làm bộ. Đi đi khách quen bớt giá. - Tiền đâu mà đi? - Thôi đi cha. Nhất tóc muối tiêu, nhì Việt kiều, thấy hai cha biết là ngon rồi.... (Huỳnh Dũng Nhân, Theo dấu "bướm đêm", trong:"Tôi đi bán tôi", Nxb.Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, 1994);

Về nguyên tắc, ngôn ngữ nhân vật trực tiếp thường mang dấu ấn cá nhân rất rõ nét. Nó thể hiện khá đầy đủ các đặc điểm của chủ thể phát ngôn: từ giới tính, tuổi tác, quê quán cho đến trình độ, nghề nghiệp, tính cách,... Tất nhiên, khi xuất hiện trên báo in, rất có thể ngôn ngữ nhân vật đã mất đi cái dáng vẻ nguyên sơ như nó vốn có trong đời thực vì nó đã trải qua sự nhào nặn dưới ngòi bút tác giả hoặc biên tập viên. Còn ngôn ngữ nhân vật trên truyền hình hay phát thanh là bức tranh rất chân thực về con người của anh ta, vì nó đến với người nghe một cách trực tiếp, không qua trung gian cho nên vẫn giữ được nguyên vẹn các sắc vẻ cá nhân của người nói. Kết quả khảo sát cho thấy, ngôn ngữ nhân vật trực tiếp, nếu được tác giả tái hiện một cách trung thành (tất nhiên không vượt quá giới hạn mà sự chuẩn mực cho phép) so với nguyên gốc, luôn mang những đặc trưng rất rõ nét của phong cách khẩu ngữ. Còn ngôn ngữ nhân vật gián tiếp chúng ta gặp trong trường hợp tác giả dùng lời của mình để diễn đạt lại nội dung các phát ngôn của nhân vật. Ví dụ:

- "...Dẫu sao giữ hai tấm ảnh của con, bây giờ, chị cũng nguôi ngoai rồi, cốt là con vẫn khoẻ, chứ có cần gì nhiều nhặn đâu. Hôm nọ chị vừa đọc cho bé Thảo (con cả của chị, sinh năm 1991, đã phải bỏ học) viết hộ một lá thư, ra bưu điện Tiên Du, chị gửi trực tiếp sang Pháp mất ba mấy nghìn tiền cước. Chị đang ngong ngóng chờ thư, trong khi anh Đăng vẫn lổm lổm chửi cái thằng Chiến môi giới đểu... ...Đến bây giờ, anh chị vẫn chưa hiểu: nếu chị không làm ẫm ĩ thì thư bị vứt đi đâu? Tại làm sao mà thư và cả ảnh của con chị lại bị người ta giữ rịt lấy một cách mờ ám như thế? Liệu có phải, trước đấy, có những tin gì về cháu mà họ ỉm đi vì có những chuyện lập lờ, lừa lọc mà chị không bao giờ được phép biết không...? (Đỗ Doãn Hoàng, Nước mắt của một người đàn bà bị ép " bán con", trong: Lạc lối dưới chân Bù Chồng Cha, Nxb. Thanh niên, 2003).

Ngôn ngữ nhân vật gián tiếp một mặt làm cho giọng điệu của tác phẩm phóng sự trở nên đa dạng, linh hoạt hơn; mặt khác, thể hiện vai trò tổ chức các thành tố nội dung của tác giả rõ nét hơn. Vì như chúng ta đều biết, nếu những bài phóng sự có quá nhiều ngôn ngữ nhân vật trực tiếp thì chúng vừa khô cứng, đơn điệu (giống như diễn đàn để nhân vật làm công việc phát ngôn thuần tuý) lại vừa làm lu mờ dấu ấn sáng tạo của tác giả ( tác giả chỉ biết chép lại lời người khác).Bên cạnh đó, ngôn ngữ nhân vật gián tiếp còn tạo điều kiện cho tác giả bộ lộ thái độ, tình cảm của mình đối với sự việc, hiện tượng được nói tới một cách rõ ràng,công khai.

5. Sử dụng câu văn thuộc mọi kiểu loại, cấu trúc

Câu văn trong phóng sự rất đa dạng, phong phú chứ không đơn điệu, rập khuôn như trong một số thể loại khác. Chẳng hạn, nếu trong tin người ta chỉ gặp duy nhất một kiểu câu trần thuật thì trong phóng sự có mặt tất cả các kiểu câu chia theo mục đích phát ngôn: câu trần thuật, câu hỏi, câu cầu khiến và câu cảm thán. Ví dụ:

- “Họ có thể là dân Hà thành chính gốc hoặc dân ngoại tỉnh về Hà Nội học. Song đều có một điểm chung là hầu bao luôn đầy vì được gia đình là "đại gia" lắm tiền nhiều của chu cấp. (Minh Tiến, Khi quý tử phiêu linh, An ninh thế giới, 30/3/2005);

- “Theo quy định của liên bộ Tài chính - Nông nghiệp và Phát triển nông thôn,kinh phí cho người tham gia giữ rừng là 1 người/ 500.000 đ/1000 ha rừng. Với mức chi như thế, làm sao có thể giữ được rừng trong điều kiện khó khăn này?” (Trần Minh Trường, Rừng U Minh Hạ: " Cuộc chiến nóng bỏng ", Sài Gòn giải phóng, 6/4/2005)

Bên cạnh đó, ngôn ngữ phóng sự còn sử dụng tất cả các cấu trúc, các mô hình câu đang tồn tại trong hoạt động giao tiếp. Ở đây không chỉ có câu đầy đủ thành phần nòng cốt mà còn có những câu đặc biệt, không chỉ có câu với trật tự thuận (chủ ngữ trước, vị ngữ sau) mà còn có câu với trật tự ngược (đảo ngữ), đặc biệt, ở đây còn hiện diện cả những câu bị tỉnh lược thành phần cũng như những câu có đề ngữ vốn rất ít gặp trong các thể loại khác. Ví dụ:

- "Đậu xuống vai ai vô tình nguyên hình một chiếc lá, nhưng là một chiếc lá chết, nó đã hoá thân vào lửa, đen đủi như một lời khẩn cầu, một lời kêu cứu của rừng về một thảm hoạ đang xảy ra!” (Hà Nguyên Huyền, Cháy rừng ở Than Uyên - Lai Châu, Văn nghệ trẻ,10/4/2005);

- "Đèn đỏ. Tôi dừng lại trước vạch sơn thì bỗng nghe thấy giọng thỏ thẻ ngay sát bên..." (Thái Minh Châu, SOS: Gái mại dâm di động, trong: Phóng sự Thái Minh Châu, Nxb. Lao động, 1999).

Chính sự đa dạng, phong phú vể kiểu câu, mô hình câu đã làm cho ngôn ngữ phóng sự rất khoáng đạt, uyển chuyển, linh hoạt, giúp người viết khám phá hiện thực một cách đa diện và sâu sắc. Như vậy, có thể khẳng định, ngôn ngữ phóng sự hết sức đa dạng và phong phú về hình thức thể hiện. Nói một cách hình ảnh, nó giống như một bức tranh rộng lớn, phức tạp về bố cục với muôn vàn các chi tiết và vô số những sắc màu. Và bài viết của chúng tôi trên đây, cũng như một số các bài viết đơn lẻ có liên quan của các nhà nghiên cứu khác, thực sự mới chỉ là những chấm phá bước đầu trên nền của bức tranh ấy. Hy vọng, trong một tương lại gần, về ngôn ngữ phóng sự sẽ xuất hiện những công trình có tầm vóc xứng đáng./.