Tiểu luận - truyền thông đại chúng

Nguyễn Bùi Khiêm

Học đại học thì chưa hoặc không rõ ràng (ví dụ như được gọi là viết báo cáo thu hoạch), nhưng chắc chắn là học từ cao học trở lên, với bất cứ môn nào, bạn cũng phải viết tiểu luận. Ai cũng phải viết, phải nộp để bảo đảm kết quả học tập và đủ điều kiện hoàn thành khoá học. Nhưng cũng có điều chắc chắn là không nhiều người biết đích thực tiểu luận là cái gì, viết cái gì, viết như thế nào? Từ lý do đó, tôi nghĩ rằng, cái này là cái bạn nên đọc và cố gắng hiểu hơn những việc bạn đang làm.

Làm tiểu luận là một trong những công việc mà mỗi học viên phải thực hiện trong quá trình học tập (thường là các khoá đào tạo sau đại học). Để làm tốt tiểu luận, cần phải nắm được các yêu cầu của tiểu luận. Nội dung của tiểu luận chắc chắn phải liên quan đến môn học, góp phần giải đáp, mở rộng hoặc nâng cao kiến thức về một vấn đề khoa học thuộc môn học. Người làm cần phải đưa ra những nghiên cứu riêng, ý kiến riêng của mình về vấn đề khoa học được đề cập tới trong tiểu luận. Không nên dừng ở mức độ chỉ tổng hợp các tài liệu và ý kiến có sẵn.
 
Sau khi xác định được các yêu cầu của tiểu luận, cần phải phân chia việc thực hiện tiểu luận thành các công việc nhỏ hơn và đơn giản hơn, định rõ thứ tự thực hiện các công việc đó, thời gian cần thiết cho từng công việc. Tức là phải xác định các bước thực hiện tiểu luận. Kết quả của việc này là một bản kế hoạch thực hiện tiểu luận được giáo viên hướng dẫn chấp thuận (đây là lý thuyết thôi, còn thực tế thì thầy chỉ giao đề tài còn trò tự vẫy vùng và cá chép).

Phần này trình bày các bước chính để thực hiện một tiểu luận, bao gồm các bước :
+Xác định đề tài
+Tập hợp thông tin (nếu không có ông chú Google, không biết ta lấy thông tin ở đâu ta?)
+Lập đề cương
+Giải quyết từng mục trong nội dung nghiên cứu
+Hoàn thiện tiểu luận
 Tất nhiên, tùy theo môn học và đề tài mà có thể phải có thêm bớt các bước.
 
1. Xác định đề tài (mỗi khoá cao học, một khoa cả tập trung và tại chức đông đến hàng trăm, khoá nọ liên lục nối khoá kia, thử hỏi đề tài moi đâu ra cái mới, hoặc còn cái gì mới mà chưa bố nào bập vào thì thường là khó nhai, thầy cũng chịu..).
Trước tiên cần tìm kiếm và lựa chọn đề tài nghiên cứu. Đề tài có thể do người hướng dẫn nêu ra nhưng cũng có khi sinh viên phải tự tìm kiếm. Có thể tìm kiếm đề tài trong chương trình học hoặc trong thực tiễn liên quan tới ngành hoặc môn học.
Cần phải xác định rõ phạm vi nghiên cứu của đề tài như giới hạn về nội dung, về mức độ nghiên cứu, đối với một số ngành còn phải giới hạn về thời gian, không gian của sự kiện, điều kiện thực hiện.... Vì thời gian làm tiểu luận có hạn nên cần chọn những đề tài vừa sức và phải đưa ra những giới hạn phù hợp, đừng nên chọn những đề tài quá khó, quá rộng.
Khi trình bày với giáo viên hướng dẫn, cần phải nói rõ nội dung đề tài, lý do chọn đề tài, phương pháp nghiên cứu đề tài, giới hạn phạm vi nghiên cứu và cuối cùng là tên đề tài (tên đề tài ngắn gọn, chính xác với nội dung và giới hạn của đề tài).

2. Tập hợp thông tin (nếu không có Google thì bạn sẽ kiếm thông tin ở đâu? Đã bao giờ bạn tự hỏi là tại sao mình chưa từng bao giờ đến thư viện chưa? Và bạn có xấu hổ về điều đó ko? Khi mà bạn đang đặt một chân vào việc nghiên cứu khoa học).
Sau khi đã xác định được đề tài nghiên cứu của tiểu luận, cần phải tập hợp các thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu, ví dụ như : Các nguồn tài liệu như sách, báo, tạp chí, kỷ yếu khoa học... được lưu trữ trong các thư viện hoặc trên Internet.
Các kết quả có được từ các thí nghiệm, thực nghiệm, thực địa, thực tập, điều tra,..
Kết quả của việc tập hợp thông tin là một bản danh mục các tài liệu tham khảo, trong đó các tài liệu được sắp thứ tự theo tên tác giả hoặc tên tài liệu...

3. Lập đề cương (hầu hết các bác nhà ta phác thảo trong đầu là chính)
Đề cương là cái khung của tiểu luận. Đề cương là các nét chính về phương cách giải quyết vấn đề nghiên cứu được nêu ra. Ở bước này, cần nêu ra được nội dung tiểu luận sẽ gồm bao nhiêu phần, chương, mục; cách bố trí ra sao, nội dung chủ yếu của mỗi mục là gì. Tất nhiên đây chỉ là những dự kiến, sau này có thể còn thay đổi.
 
Nói chung, nội dung tiểu luận gồm các phần chính sau:
+  Phần mở đầu : Trong phần này cần nêu rõ nội dung đề tài nghiên cứu, lý do và mục đích nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu.
+  Phần thân : Phần này bao gồm nhiều phần nhỏ (chương) I, II, III.... Đây là nội dung chủ yếu của tiểu luận, thuộc chuyên môn ngành học. Mỗi phần nhỏ có thể gồm nhiều mục, thể hiện quá trình giải quyết vấn đề nêu trong đề tài, các kết quả trong quá trình nghiên cứu, các nhận định, đánh giá... Phần này có thể được viết nhiều lần, sửa chữa, bổ sung trong suốt quá trình nghiên cứu. Đây là phần chủ yếu thể hiện công sức và trình độ nghiên cứu của người thực hiện tiểu luận.
+  Phần kết luận : Trong phần này cần tóm tắt quá trình giải quyết vấn đề các kết quả nghiên cứu. Nêu lên được ý nghĩa khoa học và thực tiễn của kết quả nghiên cứu. Cuối cùng, Nêu ra những vấn đề chưa giải quyết được và hướng phát triển của đề tài.

4. Giải quyết nội dung nghiên cứu
Đây là bước chiếm nhiều công sức nhất trong quá trình làm tiểu luận. Người thực hiện tiểu luận cần phải tiến hành:
+  Nghiên cứu
+  Làm thí nghiệm
+  Thực nghiệm
+  Điều tra
+  Phỏng vấn, tra cứu tài liệu, tổng hợp và phân tích dữ liệu, suy nghĩ và đưa ra những nhận xét, đánh giá, ... cho từng mục trong tiểu luận. Sau đó viết những kết quả nghiên cứu của mình vào tiểu luận.

Trước hết nên viết dưới dạng bản thảo tất cả những thông tin, những kết quả có được, những ý tưởng đã có cho đề tài cho dù còn lộn xộn, chưa chắc chắn. Trong các bước tiếp theo sẽ sửa chữa, sàng lọc, sắp xếp, hoàn chỉnh lại.

5. Hoàn thiện tiểu luận
Sau khi đã viết được hầu hết nội dung tiểu luận, cần phải đọc lại và hoàn thiện tiểu luận. Chính trong phần này, việc soạn thảo tiểu luận bằng máy tính sẽ phát huy tác dụng rất tốt. Với máy tính, ta có thể thêm, bớt, xóa, sửa văn bản tiểu luận một cách hết sức tự do, có thể chèn các hình ảnh, biểu bảng, sơ đồ, công thức, ... rất tiện lợi.
Trong bước này, cần phải :
+   Điều chỉnh nội dung và bố cục tiểu luận cho phù hợp với quá trình và kết quả nghiên cứu, đồng thời khiến các phần được liên kết với nhau một cách mạch lạc, rõ ràng. Lược bỏ những phần, những ý chưa thật chắc chắn hoặc quá lan man.
+  Sửa chữa lỗi chính tả, câu văn và ý tứ sao cho tiểu luận được trình bày một cách chính xác, dễ hiểu và trong sáng.
+  Chỉnh sửa nội dung và hình thức các bảng, biểu, hình ảnh.... Nhập Danh mục tài liệu tham khảo.
(Lưu ý là trình bày được yêu cầu theo mẫu bắt buộc, và dường như chưa có một chuẩn chung cho cái này, tuỳ thầy, tuỳ trường...).