Hoàng Tích Chu và sự nghiệp báo chí Việt Nam

Huỳnh Văn Tòng (Lịch sử báo chí Việt Nam 1973)

Từ khi thành hình, nói chung thì báo chí ở Bắc kỳ phát triển không ngừng về phương diện hành văn. Về kỹ thuật trình bày, sắp xếp bài vở, phải đợi tới năm 1926, 1927, khi hai nhà báo Hoàng Tích Chu và Đỗ Văn từ Pháp du học trở về. Hai nhà báo này đã tập hợp với một số ký giả khác như Tạ Đình Bích, Phùng Bảo Thạch, Tam Lang Vũ Đình Chí để cùng nhau quyết định một cải cách quan trọng trong nghề báo.

1. HÀ THÀNH NGỌ BÁO

Ra mắt năm 1927, chủ nhiệm là Bùi Xuân Học, hai nhà báo Hoàng Tích Chu và Đỗ Văn phối hợp nhau để điều khiển tờ báo, nhờ vậy Hà Thành Ngọ Báo đánh dấu một bước tiến mới, so với các báo đã ra mắt từ trước. Đỗ Văn đem tài năng ra thi thố, nhờ đó mà cách trình bày sáng sủa, không kém như báo bên Pháp. Hoàng Tích Chu dùng lối hành văn mới, gọn gàng và sáng sủa, khác hẳn lối văn còn mang nặng dấu vết biền ngẫu, hoặc chứa đựng nhiều chữ Nho, nhiều điển cố Trung hoa. Bấy lâu, các báo thường đăng bài xã luận ở phía trang nhứt, hai cột bề ngang, với Hoàng Tích Chu, bài xã luận được rút gọn, sắc bén hơn. Trước kia, tin tức thường đăng ở trang trong, nay thì xem ra trang nhứt để lảm nổi bật tánh cách thời sự sốt dẻo của tờ báo.

Quả thật là Hoàng Tích Chu đã thực hiện một cuộc cách mạng trong làng báo Việt Nam. Nhưng lúc ban đầu, độc gỉa chưa quen với lối hành văn vắn tắt, gãy gọn. Độc giả chê là “quá vắn tắt”, “viết văn lai Tây” và tác giả bị xem là kẻ lập dị, khôi hài. Hậu quà tai hại là báo bán không chạy, chủ báo đành mời hai nhà báo quá tân tiến này nghỉ việc.

2. ĐÔNG TÂY

Hai tay khuấy động là Hoàng Tỉch Chu và Đỗ Văn không chịu thua, cứ cương quyết theo con đường đã vạch sẵn, họ đứng ra sáng lập một tờ báo riêng, lấy tên là Đông Tây vào năm 1929. Từ đó làng báo Việt bước vào một giai đoạn mời, tiến những bước dài.

Công trinh của Hoàng Tích Chu và Đỗ Văn đáng được đề cao và tuyên duơng. Sau đây là ý kiến cùa nhà văn Thiếu Sơn[1]:

“Cách đây 20 năm, hai thanh niên Việt Nam, người thứ nhứt sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội, người thứ nhì đã là kỳ giả, đã cương quyết bỏ trường học và bỏ nghề để qua Pháp mà học hỏi thêm về cách làm báo của Tây phương. Ký giả Hoàng Tích Chu lo trau dồi nghề nghiệp[2], Đỗ Văn thì nghiên cứu kỹ thuật ấn loát.

“Lúc lưu trú bên Pháp, hàng tháng họ nhận được một số tiền trợ cấp của người bạn thân là Lê Hữu Phúc, giáo sư Trung học Albert Sarraut. Học xong, họ trở về nước, tới lượt giáo sư Lê Hữu Phúc qua Pháp học thêm về Văn chương và Triết ở Trường Đại học Văn khoa Aix en Provence.

“Hoàng Tích Chu và Đỗ Văn chờ đợi khi Lê Hữu Phúc về thì “bộ ba” sẽ lập ra một tờ báo với sự phản công rõ rệt: Hoàng Tich Chu làm quản lý, Lê Hữu Phúc lo về tòa soạn và Đỗ Văn lo việc nhà in.

“Kế hoạch khá đẹp và thực tế ấy bị gãy vì khi học thành tài, giáo sư Lê Hữu Phúc mất ở bên Pháp. Bởi vậy, ở trang nhứt của số ra mắt (tờ Đông Pháp) Hoàng Tich Chu và Đỗ Văn đă viết một bài ai điếu, khóc người bạn đồng chí.

Mặc dầu bước đầu quá thảm đạm nhưng khi lần lượt ra mẳt, tờ Đông Tây quả là một thành công rực rỡ, cảm tình nồng hậu mà độc giả dành cho Hoàng Tích Chu là phần thưởng lớn lao, xứng đáng nhứt vì chinh ông là người có sáng kiến cho ra tờ Đông Tây, đem lại sự cải cách sâu rộng trong làng báo Bắc Kỳ. Về nội dung thì chưa có gì tích cực, nhưng về hình thửc (cách hành văn, cách trình bày bàỉ vở) thì gần như là một cuộc “cách mạng thay cũ đổi mới”.

“Cách viết bài cùa Hoàng Tích Chu mô phỏng theo lối hành văn của người Pháp, lúc ban đầu, độc giả xem đó là lố lăng, không thich hợp nhưng lần hồi, họ làm quen được và xem đó là lối viết thích hợp trên báo chi, nhiều người lại bắt chước Hoàng Tich Chu, Trần Tấn Thọ, chủ tờ Tân Thiếu Niên, từ Bắc kỳ vào Saigon năm ngoái đã thú nhận với chúng tôi rằng lúc ban đầu ông ta chống lại lối hành văn ấy nhưng lại chịu ảnh hưởng của nó, lúc nào không hay[3].

3. HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG TỜ ĐỒNG TÂY

Đông Tây ra số 1 ngày 15/11/1929, ba ký giả Tạ Đình Bích, Phùng Bảo Thạch, Tam Lang có mặt, lại còn sự hợp tác thi sĩ tài hoa và yêu nước: Á Nam Trần Tuấn Khải. Đỗ Văn chăm sóc phần trình bày, phần ấn loát trong khi một số khá đông họa sĩ có chân tài hợp tác với nhau góp ý về phần kỹ thuật và lo việc minh họa.

Lúc đầu, Đông Tây ra mỗi tuần một số, trở thành bán tuần san, rồi nhựt báo. Lãng Nhân Phùng Tất Đắc làm chủ bút với sự hợp tác của Tế Xuyên và Vũ Bằng, một luồng sinh khí mới thổi qua làng báo Việt Nam, Đỗ Văn áp dụng kỹ thuật trình bày của báo Tây phưong một cách linh động vào hoàn cảnh và phương tiện của Việt Nam. Ở trang nhứt, độc giả thấy vui mắt với tranh ảnh, những nét minh họa vẽ phác. Danh từ Việt Hán ít khi dùng tới, nhờ đó mà câu văn trở nên đại chúng, rõ nghĩa. Nhiều vấn đề thiết thực của đời sống thường nhựt được đề cập tới.

Trong bài “Nghề làm báo ngày nay”[4] , Hoàng Tích Chu viết:

“Nghê làm báo ở xứ ta cho đến ngày nay vẫn chưa phải là một nghề, theo nghĩa đúng của nó vì ở xứ ta chưa có trường dạy về Báo chí. Chúng ta xem đó là trò tiêu khiển về tinh thần, ký giả chỉ là những người lãnh lương, tức là những người làm công, vì vậy ký giả làm việc miễn cưỡng.

Trong một bài khác nhan đề: “Tại sao báo chí của chúng ta không đề cập tới những chuyện quốc sự”[5], Hoàng Tích Chu viết:

“Người chịu trách nhiệm lớn là các ông nhà báo. Khi lập tờ báo, ông chủ chỉ chú ý tới vấn đề tiền bạc, thay vì chý ý tới bộ biên tập. Chủ báo quan niệm rằng ký giả là người làm công, ngày hai buổi đến tòa soạn đề viểt xã luận, dịch tin tức để trám cho đầy cột báo.

“Những người làm công nói trên tìm ở đâu ra? Đa số là những nho sĩ nghèo và dốt, những người kiến thức nông cạn nhưng muốn lòe thiên hạ với những câu văn hoa bóng bẩy. Những người này chỉ biết viết bài xã luận mà thôi. Người chủ báo, tuy ở trong nghề nhưng chưa biết tờ nhựt báo có vai trò gì. Nhựt báo đối với họ chỉ là những bài xã thuyết cộng với vài tin tức lượm lặt ở sở Cảnh sát hoặc dịch từ báo Pháp, vì không hiểu rằng là nhựt báo phải đề cập đến những vấn đề thời sự: tín tức trong và ngoài nước... cho nên những người chủ trương chỉ chú ý đến các bài xã luận về luân lý, kinh tế, triết học và tưởng như vậy là đủ rồi.

“Có người xem việc lập một tờ báo như mở một tiệm tạp hỏa. Chủ báo ít vốn nên không dám chịu tốn tiền để mua hoặc tìm tin tức. Họ cho trám vào mấy cột báo bất cứ tin tức nào bắt gặp trong báo Tàu hay báo Pháp.

Lối hành văn của thể văn viết báo được Hoàng Tích Chu cải cách lại, và công lao về cải cách hình thức tờ báo là của Đỗ Văn, ông này mặc dầu tích cực góp công lao cho nền báo chí ở Bắc kỳ nhưng ít được ai biết đến. Nhờ ông hình thức tờ báo trở nên hấp dẫn, tươi đẹp hơn đối với độc giả. Đây là một chiến sỉ của làng báo vì ông Đỗ Văn đã bỏ trường Cao đẳng Sư phạm, qua Pháp học nghề nhà in thay vì tiếp tục học để trở thành giáo sư.

Công lao của Hoàng Tích Chu và Đỗ Văn đáng được ghi bằng nét vàng son trong lịch sử báo chí nước ta: hai chiến sĩ trẻ, táo bạo.

---

[1] Thiếu Sơn, Phê bình và Cảo Luận, Nhà xuất bản Nam Ký, Hà Nội, 1933, tr: 125, 127.

[2] Trong bài “Một dịp cho tôi nói về lối văn Hoàng Tích Chu”, Hoàng Tích Chu đã viết về việc đi học ở Pháp: “Tôi sang Pháp, học nghề kế toán để đi làm kiếm bánh… Trong khi kiếm được thừa miếng bánh, tôi vẫn không quên là tôi phải tập học lấy nghề nhà. Cái nghề làm báo. Nghề làm báo của tôi không học ở trường dạy làm báo mà học được ngay ở các tờ báo tôi đọc hàng ngày” (Nguyễn Bùi Khiêm).

[3] Thiếu Sơn, Phê bình và Cảo Luận, Nhà xuất bản Nam Kỳ, Hà Nội, 1933, tr: 127, 128.

[4] Đông Tây, số 2, ngày 02/12/1929

[5] Đông Tây, số 5, ngày 19/01/1930