Sách cũng như két hay bịch

Hôm qua, tôi có tán thành cái ý gây mốt chơi của ông Phan Khôi và nói trắng rằng: Những người có tiền không biết quý sách, đích thị là hạng ngu phu, tục tử; gọi là trọc phú không oan.

Nhưng sách tại sao mà quý? Đói không ăn được, cơn nghiện đến nơi không đem đốt mà hút được, thế thì quý ở chỗ nào? Có người sẽ hỏi như thế.

Nếu ai hỏi như thế thì xin người ấy cứ việc xếp bạc vào két, hay sắm cho nhiều đĩa cổ mà treo lên tường, bày vào xó nhà, để làm một nhà trọc phú thuần tuý, tôi không dám can. Ở đây, tôi chỉ nói những người không muốn đóng vai trọc phú chịu sự khinh bỉ của thiên hạ.

Các ngài hẳn thừa biết rằng: sống ở trên đời, dù đã có cơm ăn ngon, có áo mặc đẹp, hay có ô tô nhà lầu đi nữa, cũng chưa phải gọi là một người đầy đủ đáng được kính trọng. Muốn làm một ngưòi đầy đủ đáng được kính trọng, ngoài những thứ đó, còn phải biết cách làm người mới được.

Nói cách làm người tức là gồm cả đạo đức tri thức nghĩa là những điều kiện làm cho con người khác với cầm thú.

Thật thế, các ngài hẳn cũng nhận rằng: Những người không có đạo đức thông thường, không đủ tri thức thông thường, thì dẫu ăn gì, ở gì, mặc gì, đi gì đi nữa cũng không xa cách loài vật là bao.

Làm thế nào cho có những điều kiện ấy?

Học thầy chưa đủ, học bạn chưa đủ, học nhưng ông cô bà dì, ông chú bà bác cũng vẫn chưa đủ. Bởi vì bấy nhiêu người đó, đều đẻ cùng với mình, có biết hơn mình cũng chẳng hơn mấy nỗi. Muốn có những điều kiện ấy người ta, còn phải tốn nhiều công phu: Bề cao còn phải thâu lượm từ đời thượng cổ trở xuống, bề rộng còn phải góp nhặt từ người bốn phương trở về, như thế mới là sung túc.

Những người đời cổ đã chết, người bốn phương thì xa, dùng cách nào mà biết được những đạo đức trí thức của họ?

Ấy đó, sách vở đáng quý ở đó. Người ta đẻ vào đời nay mà biết tư tưởng của nguời xưa, sống ở xứ này mà biết công việc của người xứ khác, chỉ nhờ có nó.

Thế thì sách vở cũng như cái két của người thành thị hay cái bịch của người nhà quê. Bởi vì két để chứa bạc, bịch để chứa thóc, mà sách để chứa bài học về đạo đức về trí thức, đằng nào cũng là đồ chứa.

Với bọn trọc phú, thì két đầy bạc hay bịch đấy thóc, tức là mãn nguyện. Nhưng mà những bực thức giả, khi vào những nhà có bạc có thóc mà không có sách người ta tưởng như ngửi thấy mùi tục khí.

Và mùi tục khí cố nhiên là đáng ghê tởm hơn các mùi khác.

Nói vậy chắc không vừa tai những ông trọc phú nhưng mà hợp với lẽ tự nhiên. Phải chăng, thưa các ngài?

Hy Cừ Đông Pháp, số 5043, 1942