Đi tìm câu trả lời về tính chiến đấu của báo chí đầu thế kỷ XX:

BÁO CHÍ THỜI PHÁP THUỘC (phần 1)

Nguyễn Bùi Khiêm

BỐI CẢNH CHÍNH TRỊ XÃ HỘI

Năm 1858, người Pháp đưa quân đội viễn chinh xâm chiếm Việt Nam. Sau khi thực dân Pháp xâm lược, quyền lực nhà nước phong kiến Việt Nam chuyển sang tay người Pháp. Với bản chất đế quốc của mình, thực dân Pháp đã tạo nên một cơ sở xã hội làm chỗ dựa cho hệ thống cai trị thuộc địa bao gồm giai cấp địa chủ phong kiến và tầng lớp tư sản mại bản. Chúng biến bộ máy cai trị của giai cấp phong kiến thành hệ thống tay sai giúp chúng bóc lột và đàn áp nhân dân. Sự phân hóa sâu sắc trong xã hội đã tạo nên một cơ cấu giai cấp mới, ngoài giai cấp địa chủ và nông dân, bắt đầu xuất hiện các giai cấp khác là công nhân, tư sản, tiểu tư sản thành thị, thậm chí trong giai cấp nông dân còn phân hoá thành phú nông, trung nông và bần nông. Sau khi bình định xong Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành hai cuộc khai thác thuộc địa (1897-1913; 1919-1929) nhằm cướp đoạt tài nguyên, bóc lột nguồn nhân công rẻ mạt, phục vụ cho giới tư bản lũng đoạn Pháp. Thực dân Pháp ban hành chính sách cai trị trên mọi lĩnh vực: chuyên chế về chính trị; bóc lột nặng nề về kinh tế và kìm hãm nô dịch về văn hóa. Đồng thời, người Pháp áp dụng chính sách "chia để trị", chia cắt đất nước ta thành 3 kỳ với chế độ và bộ máy cai trị khác nhau. Nam Kỳ là đất thuộc địa, không còn có quan hệ phụ thuộc nào nữa với triều đình nhà Nguyễn. Đứng đầu bộ máy cai trị là một viên đô đốc người Pháp. Đến năm 1879, người Pháp thay đô đốc bằng chức thống đốc. Năm 1880, tổng thống Pháp ra sắc lệnh thành lập Hội đồng thuộc địa Nam Kỳ. Bắc Kỳ, là đất “bảo hộ”, đặt dưới quyền cai trị của một viên thống sứ người Pháp. Từ năm 1886, chúng bắt triều đình Huế cử một viên kinh lược sứ thay mặt nhà vua thống quyền cai trị. Thực tế, kinh lược sứ cũng là một bù nhìn và phải chịu quyền giám sát chặt chẽ của thống xứ Pháp. Mục đích chính của thực dân Pháp là tách Bắc Kỳ ra khỏi triều đình Huế, sử dụng bọn bù nhìn này để đàn áp các phong trào khởi nghĩa và thu thuế má của người bản xứ. Trung Kỳ là xứ nửa bảo hộ. Ở đây triều đình bù nhìn vẫn còn được duy trì. Giúp việc nhà vua còn có Hội đồng phụ chính và phủ tôn nhân, cùng các viện như Viên Cơ mật, Viện Đô sát. Phủ tôn nhân trông coi những việc của gia đình nhà vua và những tôn thất. Viện cơ mật giúp nhà vua đề ra đường lối lãnh đạo quốc gia. Viện Đô sát kiểm soát hoạt động của các quan lại. Với những chính sách, bộ máy và sự phân chia như đó, người Pháp đã áp dụng chính sách chia để trị, nhanh chóng vô hiệu hóa, bù nhìn hóa bộ máy quan lại người Việt, ổn định tình hình  và tổ chức việc khai thác, bóc lột thuộc địa, thực hiện âm mưu đế quốc thực dân của mình.

Tuy nhiên, sự phản kháng của những người dân Việt Nam yêu nước đã không cho phép người Pháp có thể làm gì thì làm. Phong trào cách mạng nổi lên khắp nới, tuy bị đàn áp khốc liệt, nhưng sự lắng xuống chỉ là tạm thời. Thực dân Pháp thấy rõ không thể nào dẹp yên được hẳn những nổi dậy âm mưu trong tương lai nếu không diệt được tận gốc mầm mống nổi loạn phản kháng là thái độ bất khuất của tầng lớp sĩ phu, cho nên về lâu dài và triệt để, phải đánh đổ tầng lớp sĩ phu lãnh đạo tinh thần và thay thế họ bằng một tầng lớp trí thức tay sai, thông ngôn, thư lại hoàn toàn do Pháp đào tạo theo tinh thần văn hóa Tây phương, chỉ biết tiếng Pháp, làm việc cho Pháp và nhờ được chia sẻ một phần quyền lợi, sẽ phải gắn liền số phận của họ với chế độ bảo hộ. Người Pháp đặt ra nhiệm vụ cấp bách là phải tranh thủ cho được tầng lớp sĩ phu còn thấm nhuần nho học bằng cách lấy quyền lợi vật chất ra nhử họ, đưa họ ra làm quan, cộng tác với Pháp - thực tế, đã có một số đầu hàng và quy thuận - nhưng chủ yếu là phải tranh thủ họ về tinh thần, làm sao cho họ phải chịu phục và chấp nhận bảo hộ, thuyết phục được những nhà Nho yêu nước sẵn sàng chấp nhận chế độ bảo hộ với niềm tin tưởng thành thật rằng đó là một cần thiết, lợi ích cho dân tộc đất nước. Một mặt, thực dân Pháp tìm cách thực hiện những chính sách hành chính, chính sách giáo dục nhằm cắt đứt liên hệ của sĩ phu với văn hóa truyền thống Nho giáo từ Trung Quốc qua, mặt khác đề ra những chính sách về báo chí nhằm giới thiệu phổ biến văn hóa Tây phương, đặc biệt văn hóa Pháp, nền văn hóa, tư tưởng mà tầng lớp sĩ phu đang thèm khát tìm hiểu, nhưng dĩ nhiên phải được giới thiệu theo lăng kính của thực dân có lợi cho việc biện hộ và duy trì chế độ thực dân. Trên mặt trận văn hóa và tư tưởng, song song với những biện pháp khủng bố, đàn áp ngăn cấm tiêu cực, để đối phó với văn chương và tư tưởng cách mạng, người Pháp đưa ra một chính sách mới mà họ gọi là “Chính sách thực dân bằng sách vở” (Politique de colonisation par les livres). Để thực hiện được chính sách này, thực dân Pháp nghĩ đến những biện pháp giáo dục và báo chí. Chuyển từ giáo dục chữ Hán sang chữ quốc ngữ, phát triển báo chí, và trước hết là báo chí… đó là chính sách thực dân bằng sách vở của người Pháp tại Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ XX.

BÁO CHÍ CAN DỰ VÀO CHÍNH TRỊ NHƯ MỘT TẤT YẾU

Gia Định báo (嘉定報) là tờ báo đầu tiên bằng chữ Quốc ngữ), ra mắt vào ngày 15/4/1865 tại Sài Gòn. Đây là phương tiện truyền thông đầu tiên hoàn toàn mới mẻ, làm cho tiếng Việt mới có cơ hội phổ biến trong dân chúng. Ban đầu, Gia Định báo do một người Pháp là Ernest Potteaux làm giám đốc, đến tháng 5/1869, người Pháp giao cho Trương Vĩnh Ký làm giám đốc và Huỳnh Tịnh Của làm chủ bút. Sau Gia Định báo, nhà cầm quyền cũng cho phép phát hành một số báo khác ở Nam Kỳ thuộc địa như Phan Yên báo, Nông cổ mín đàm, Lục tỉnh tân văn… cách trình bày sắp đặt tin tức, bài vở của báo chí hồi ấy rất khôi hài, đơn điệu tuy đã tạo được một hướng đi riêng dù còn giản dị, thô thiển. Khi loan tin trên báo thường xen vào các nhận xét có tính luân lý, câu văn thì mộc mạc viết đúng như lời nói, thường áp đặt lối văn có vần, có điệu trong khi viết tin hoặc tranh luận. Đến năm 1892, thời vua Thành Thái, khi Gia Định báo đã tồn tại gần 30 năm, người ta mới thấy ở xứ Bắc kỳ bảo hộ có tờ báo đầu tiên được phát hành, đó là tờ "Đông Nam đồng văn nhật báo" nhưng lại bằng chữ nho, mãi 13 năm sau (đầu thế kỷ XX) tờ "Đại Việt nhật báo" mới được xuất bản, và chỉ dùng có một nửa là tiếng Việt. Phan Yên báo là báo mang tên cũ của Gia Định. Nội dung Phan Yên báo tương tự như Gia Định báo, với tin địa phương và thư độc giả bằng chữ quốc ngữ, nhưng sau đó có các bài chính trị, nên chỉ sau một thời gian ngắn, báo bị chính quyền thực dân Pháp cho đóng cửa.

 Đông Dương Tạp chí, số 1 ra ngày 15/5/1913 do Schneider làm chủ nhân và Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút dưới sự điều khiển của nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương. Trên phương diện chính trị, đây là tờ báo có bổn phận làm vũ khí tinh thần cho Chính phủ Bảo hộ, chống nước Đức và tuyên truyền về sức mạnh Đại Pháp. Đến tờ Đông Dương Tạp chí ra đời đã mở ra nghề làm tạp chí trong nghề làm báo nói chung. Mặc dù ở giai đoạn đầu nó mang tính chất như một tờ báo tuần nhưng phần nào đã biểu hiện rõ diện mạo của một loại hình báo chí, khởi đầu cho giai đoạn phát triển tạp chí sau này. Cho đến khi hai tờ "Đông Dương tạp chí" và "Nam Phong tạp chí" ra đời, chữ quốc ngữ mới mang một sắc thái riêng, vừa trang trọng vừa kiểu cách. Song, 2 phong cách văn xuôi bằng tiếng Việt ở cả 2 miền không hẳn là có một đặc tính chung nào. Báo chí Nam Kỳ dùng văn nói lối, ở Bắc Kỳ lại viết văn pha vào những vần thơ. Người Tây học thích dùng Pháp văn, lớp sĩ phu còn tiếc thời vàng son của chữ Hán. Do đó, lớp người cổ động dùng chữ quốc ngữ đã gặp khó khăn vất vả trường kỳ bởi bước cản ngăn của cả lớp tân tiến và thủ cựu để bảo vệ và phát triển chữ quốc ngữ trên báo từ đó đến nay. Theo GS Đỗ Quang Hưng (Đại học KHXHNV) phân tích: “Có thể nói rằng báo chí Việt Nam chui ra từ cái ống tay áo của chế độ thuộc địa. Trước đó họ cho ra những tờ báo tiếng Pháp, nhưng về sau ra báo tiếng Việt. Đó là một quy luật, ở Bắc Kỳ cũng vậy. Sự xuất hiện của tờ Đăng cổ tùng báo do Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút đánh dấu thời điểm báo chí ra Bắc. Đến lúc đó nghề làm báo mới thực sự xuất hiện trên cả nước”. Về lý do báo chí ra Bắc khá muộn, sau miền Nam khoảng 40 năm, GS Đỗ Quang Hưng cho rằng vì ở miền Bắc trước đó không có nghề in. Tuy nhiên, do sự khác nhau về chế độ chính trị ở 3 miền vào thời điểm đó, Nam Kỳ theo chế độ trực trị, thực dân Pháp sử dụng báo chí để cai trị, tiêu biểu là tờ Gia Định báo. Miền Nam là cái nôi đầu tiên, cái nôi thực sự của báo chí Việt Nam. Còn báo chí miền Bắc ra đời muộn nhưng có bổ sung, phát triển rất nhanh và đã trở thành một trong những trung tâm báo chí lớn nhất của cả nước, nhất là Hà Nội. Do đó, Hà Nội hiện nay là trung tâm của mấy loại báo: chính trị xã hội, văn học nghệ thuật, học thuật. Đăng cổ tùng báo là một dấu ấn đáng chú ý của xứ Bắc, về ý nghĩa văn hóa, báo chí và cả ý nghĩa chính trị xã hội vì nó gắn với phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục. GS Đỗ Quang Hưng nhận xét. “Tên tờ báo có nghĩa là tiếng trống, xét riêng về mặt ngôn ngữ thì đã có bước tiến rất lớn. Tờ báo do Nguyễn Văn Vĩnh đảm nhận phần tiếng Việt, rất tuyệt vời. Tiếc là tờ báo này cũng chỉ sống được một quãng thời gian ngắn vì số phận của nó gắn với Đông Kinh Nghĩa Thục…”. Như vậy, bên cạnh những mục đích khác trong hoạt động, báo chí đã bắt đầu can dự vào hoạt động chính trị như một tất yếu.

Trong thời kỳ vận động thành lập Đảng 1925 – 1930, thực dân Pháp thiết lập một hệ thống cai trị xã hội khắc nghiệt, đàn áp  không thương tiếc mọi mầm mống cách mạng đe doạ sự thống trị của chúng. Những tổ chức cách mạng ở nước ngoài đã xuất bản một loạt tờ báo như: Thanh niên, Đỏ, Công nông, Đồng thanh… ở trong nước, trong điều kiện vô cùng khó khăn nguy hiểm do sự kiểm duyệt, đàn áp, bắt bớ của chính quyền thực dân và tay sai, nhiều tờ báo của các tổ chức cách mạng vẫn được xuất bản và bí mật lưu hành như: Búa liềm, Cờ Cộng sản, Nhân loại của Đông Dương Cộng sản Đảng, Cờ đỏ của An Nam Cộng sản Đảng, Sao đỏ ở Hải Phòng, Mỏ than ở Hồng Quảng, Tia sáng ở Nam Định, Bôn-sê-vích ở Trung Kỳ. Những tờ báo này không chỉ mang đến cho một bộ phận quần chúng cách mạng những hiểu biết cơ bản nhất về Chủ nghĩa Mác-Lênin, về con đường giải phóng dân tộc, mà nó còn mang đến cho những người dân nô lệ một niềm tin, sự động viên to lớn để lựa chọn, dấn thân vào con đường cách mạng, con đường đấu tranh giải phóng cho mình.

Tờ báo có ý nghĩa quan trọng đặc biệt trong thời kỳ này là Thanh niên do Nguyễn ái Quốc sáng lập, trực tiếp viết bài, biên tập và tổ chức in ấn. Báo Thanh niên trở thành tờ báo đầu tiên của những người cách mạng, xuất bản bằng chữ quốc ngữ, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng cách mạng giải phóng dân tộc vào Việt Nam. Báo Thanh niên còn đóng vai trò là một trường học, đào tạo những cán bộ cách mạng để đưa về trong nước vận động quần chúng, giáo dục, chuẩn bị lực lượng tiến tới thành lập Đảng Cộng sản. Từ đây trở đi, báo chí cách mạng Việt Nam gắn bó chặt chẽ với những cao trào vận động cách mạng trong thời kỳ này: (1930 – 1931) đỉnh cao là Xô-Viết Nghệ Tĩnh, (1936 – 1939) Mặt trận dân chủ và (1941 – 1945) vận động tiến tới Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và thực dân Pháp, xây dựng nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở khu vực Đông Nam châu Á. Các sản phẩm báo chí xuất hiện trong cao trào 1930 – 1931 chủ yếu dưới hình thức bí mật; trong cao trào Mặt trận dân chủ, Đảng đã chớp lấy thời cơ, tổ chức ra báo công khai hoặc đưa cán bộ tham gia làm các báo đã có để tranh thủ khả năng mở rộng quy mô tác động vào quần chúng nhân dân, tuyên truyền vận động lực lượng cách mạng. Các tổ chức Đảng ở các địa phương đã trực tiếp tổ chức ra các báo: Travaille, Avant Garde, Peuple, Dân chúng, Tin tức, Đời nay, Dân,  Dân tiến, Ngày mới, Nhành lúa v.v. Đầu năm 1941, Nguyễn Ái Quốc về nước, Người là ra tờ báo Việt Nam độc lập là cơ quan tuyên truyền vận động cách mạng. Theo Người, tờ báo là công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo chính trị. Cùng với Việt Nam độc lập còn có Tạp chí Cộng sản, báo Giải phóng, Cờ giải phóng, Cứu quốc, Lao động...

Báo chí từ ngày sơ khởi cho đến cách mạng tháng Tám là một bước tiến dài từ hình thành đến phát triển. Qua từng khúc quành của lịch sử, báo chí có những thăng trầm của nó, song luôn thể hiện là một công cụ chính trị sắc bén, khôn khéo, chèo chống qua những khó khăn và áp bức để nhóm lên ngọn lửa yêu nước, giác ngộ cách mạng và giương cao ngọn cờ tư tưởng, truyền bá những tư tưởng của cách mạng giải phóng, cổ vũ, động viên lòng yêu nước căm thù thực dân đế quốc xâm lược và giai cấp phong kiến bóc lột, góp phần tổ chức quần chúng cách mạng, chuẩn bị cho cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi./.

(Hết phần 1)

Tản văn viết bằng Ipad 1 - Cứ mần thinh mà mần đi anh ơi!

Từ lâu nay, khi có vụ việc gì xảy ra được đưa tin, câu cuối bao giờ cũng là ... Cơ quan chức năng đang điều tra làm rõ. Đấy là câu kết tuyệt nhất của các nhà báo để có thể khép lại một vấn đề gì mà họ vừa xới lên, làm công chúng chưa hiểu gì thì đã đã nhận được một câu xanh rờn như vậy. Điều đó khiến thằng tôi nhớ đến hai câu chuyện, một là câu cuối của các câu chuyện cảnh giác phát thanh bao giờ cũng là: vừa lúc đó các chiến sĩ an ninh ập tới; hai là chuyện quán phở câu khách bằng thông báo: ngày mai ăn phở miễn phí... Hai câu chuyện đó có nghĩa gì? Thứ nhất là một niềm tinh bất diệt ta luôn luôn thắng, giặc chắc chắn thua, dù thế nào đi nữa thì vừa kịp là các chú an ninh đến ngay, hai là ngày mai luôn là tương lai của hôm nay, mai ông đến rình ăn không phở của ngừoi ta, không có đâu, em báo là ngày mai nhé... Cái gì cũng đợi cơ quan chức năng, liệu đã bao giờ cơ quan chức năng ập đến hay mãi mãi chỉ là bát phở miễn phí vào ngày mai thôi?
Tôi gõ những dòng chữ này khi vừa đọc tin lại có xe máy cháy rừng rực trên phố, thật kinh khủng. Có lẽ xin các nhà truyền tin đừng đưa tin loại này nữa bởi nó là chuyện thường ngày rồi, có gì mới mẻ đâu mà đưa mãi. Nếu truyêmf thông cứ mãi đưa tin kiểu quạ ăn xác chết, tức là khi có con gì đó lăn ra chết thì mới xông ra mà tranh nhau phần xương thịt thối đó chứ liệu có con quạ nào chủ động đi bắt được con nào đang sống mà chén đâu. Làm như vậy bất nhẫn quá, người ta vừa mất của, vừa bị bêu lên báo, đó không thể là chuyện mua vui mãi được. Vấn đề ở đây còn là chuyện ông nào được gọi là cơ quan chức năng khi có cái xe cháy đây? Không trả lời được thì cũng đừng viết vậy, vì có ông nào có tên như vậy đâu, thà là một câu như xưa chiến sỹ an ninh ập đến còn rành rành một ông có phận sự rõ ràng, ông thăng đã nhận trách nhiệm về các vụ cháy xe thì cũng nẻn gọi tên luôn ông thăng đi, một câu kết rõ ràng và cụ thể là: vừa lúc đó thăng ập đến... 
Đã có lần ai đó nói ông thăng có kiến thức gì về ngành ấy đâu mà đứng đầu được, lập tức có bác cãi luôn người ta là chính khách đâu phải chuyên môn, làm là làm cái vĩ mô ấy chứ đâu phải ba cái việc vớ vẩn. Ngừoi ta hơn nhau là ở cái nhìn xa trông rộng, mần là mần tới luôn chứ không ưỡn ẹo được. Ok, nghe ra thì bác cũng có vẻ đã thi qua môn chính trị học tại chức rồi. Cơ mà, làm cái gì thì làm cũng phải có tí nghề tí ngỗng chứ, đến phu đường cũng phải biết thế nào là đường mới đắp đươc đường mà đi chứ? Ông chẳng biết cái cóc gì, đầy cái việc cầm gì phải học mà vẫn chiến tốt đấy thôi, như bố mày tối nào chẳng phạng một cái có ai dạy đâu mà cứ khuýt khuỳn khịt ra thôi, mà đấy chả là cơ quan chức năng của nhà ông đấy thơi... Hehe
 Đúng là mần thì phải mần tới luôn, nhưng cứ mần thinh đi để anh mần nhé!

Nguyễn bùi Khiêm

Truyền thông đa phương tiện

 
INTERNET VÀ TRUYỀN THÔNG ĐA PHƯƠNG TIỆN
TRONG XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA BÁO CHÍ VIỆT NAM
 
                                                                       Nguyễn Bùi Khiêm
 
Những thành tựu của cách mạng khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực công nghệ thông tin, công nghệ phát thanh, truyền hình và đặc biệt là internet đã tạo ra sự bùng nổ thông tin trên phạm vi toàn cầu. Sự phát triển của báo chí trên cơ sở đó là tất yếu và là một thực tế khách quan, làm thay đổi nhanh trong cả về hình thức và nội dung của các loại hình báo chí truyền thống. Các cơ quan báo chí muốn theo kịp trình độ phát triển chung của xã hội thì cần phải đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác sự đa dạng của thông tin, không thể bó hẹp thông tin trong phạm vi một quốc gia hay một khu vực cũng như không thể giới hạn trong một phương thức truyền thông cụ thể nào. Đó là tiền đề cho sự ra đời của phương thức truyền thông đa phương tiện.
Trong lịch sử hình thành và phát triển của mình, các loại hình báo chí truyền thống như báo in, phát thanh, truyền hình luôn có sự độc lập tương đối với nhau với những đặc thù và thế mạnh riêng. Sự bùng nổ của internet đã tác động mạnh mẽ đến đời sống xã hội và ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của hệ thống báo chí thế giới nói chung. Trước hết, với sự ra đời của báo điện tử (còn gọi là báo mạng), thông tin được cung cấp cho công chúng theo hình thức đa phương tiện sinh động, hấp dẫn hơn. Trong tiếng Anh, “multimedia” được dịch là “truyền thông đa phương tiện”, là sự truyền tải một thông điệp bằng sự kết hợp của các loại hình ngôn ngữ viết, ảnh, video, âm thanh, thiết kế đồ họa và các phương thức tương tác khác; các  hình thức thể hiện đa diện góp phần tạo nên một bức tranh toàn cảnh đầy đủ thông tin và có sức thuyết phục cao.
Theo hình thức truyền thông thông thường, thông tin được truyền tải mang tính chất đơn nhất về hình thức thể hiện, công chúng chỉ có thể được tiếp cận thông tin bằng cách đọc, nghe hoặc xem, nhưng với phương thức truyền thông đa phương tiện, tính chất đơn nhất ấy đã bị phá vỡ, khi thể hiện một nội dung thông tin trên các website, người ta có thể vừa thể hiện bằng bản chữ viết (text), vừa trình bày, minh họa bằng hình ảnh (picture, video), âm thanh (audio). Đó là đặc thù của phương thức truyền tải thông tin truyền thông đa phương tiện. Với cách tiếp cận này, công chúng được tiếp nhận thông tin bằng cách thoả mãn các giác quan khác nhau, tạo nên hiệu ứng tương tác mạnh mẽ nhất so với các loại hình truyền thông truyền thống. Trong một thời gian hình thành và phát triển ngắn, loại hình truyền thông đa phương tiện đã có một vị trí khá vững chắc và có thể khẳng định nó sẽ là xu hướng phát triển mạnh mẽ nhất về mặt phương thức truyền thông cả hiện tại và tương lai.
Truyền thông đa phương tiện là xu hướng phát triển mang tính khách quan đáp ứng nhu cầu thông tin của lớp công chúng mới
Trong một xã hội hiện đại với sự bùng nổ thông tin, công chúng ngày càng có những nhu cầu cao hơn đối với nội dung cũng như chất lượng thông tin. Phương thức truyền thông đa phương tiện cho phép công chúng thu nhận thông tin bằng cả hình ảnh, âm thanh, văn bản làm thay đổi cách tiếp cận thông tin của công chúng, nhất là đối với thế hệ trẻ, thế hệ nhạy bén nhất đổi với khoa học và công nghệ tạo ra sự phát triển của một lớp công chúng mới của truyền thông. Trái lại, với các loại hình báo chí truyền thống, công chúng đang ngày càng bị phân tâm bởi nhiều hình thức cung cấp thông tin động, hấp dẫn, tiếp cận trên toàn bộ các giác quan, cảm quan: đọc, nghe, nhìn, đối thoại, tham gia trực tiếp… Internet phát triển với sự ra đời của vô vàn các trang tin điện tử, các kênh truyền hình, phát thanh trực tuyến (online) và các giao thức liên lạc (Email, chatting) và thoại (voice) được tích hợp làm thoả mãn tất cả các nhu cầu thông tin của công chúng, bao gồm cả nghe, nhìn, đọc, nói của công chúng.
Internet với đặc trưng tương tác của nó, đã thu hẹp những giới hạn về không gian và thời gian trong việc tiếp cận thông tin trên quy mô toàn thế giới. Cùng với sự phát triển của hệ thống internet, hàng loạt sản phẩm công nghệ truyền thông mới được phát triển như công nghệ di động với các phương thức truyền dữ liệu tốc độ cao, hay các thiết bị đầu cuối được phát triển theo xu hướng di động hoá, cá nhân hóa cao độ tạo nên một sức mạnh mới mà các loại hình truyền thông truyền thống khó cạnh tranh nổi.
Sự phát triển của công nghệ truyền thông cũng đã tạo cho báo chí một hướng đi mới: tích hợp các phương tiện truyền thông. Tính chất đa phương tiện được biểu hiện rõ ràng nhất qua sự tích hợp này. Xu hướng phát triển này là phù hợp với nhu cầu thông tin của xã hội, do vậy đi theo sự phát triển này là sự lựa chọn đúng đắn của các nhà truyền thông. Hay nói cách khác, truyền thông đa phương tiện là xu hướng phát triển mang tính khách quan đáp ứng nhu cầu thông tin của lớp công chúng mới.
Các tổ chức truyền thông đa phương tiện hình thành qua hai yếu tố chính. Một là, qua sự hợp nhất các tổ chức truyền thông truyền thống, các tổ chức viễn thông, công nghiệp giải trí với nhau, tạo ra một “đế chế thông tin” mạnh mẽ và có phạm vi ảnh hưởng và đối tượng công chúng khổng lồ. Có thể minh chứng cho sự hợp nhất này như hãng Time Warner sát nhập với hãng American Online, là sự kết hợp các phương tiện truyền thông cũ và mới là báo điện tử và báo giấy. Hai là, sự khai thác triệt để thế mạnh và tiềm năng của internet và các ứng dụng của công nghệ thông tin. Nếu biết được tên của các hãng thông tấn, báo chí trên thế giới, chỉ cần gõ vài chữ tên của nó vào trang tìm kiếm Google, sẽ dễ dàng tìm được đường dẫn đến website của các hãng này trên Internet. Các hãng khác như FOX, BBC, CNN, HBO… đều có những trang chính trên Internet. Sự tồn tại của các hãng nầy trên Internet không chỉ dừng lại như một phương thức liên lạc đơn thuần mà là một thương thức truyền thông cơ bản của hãng đó. Bill Gates, ông vua của lĩnh vực công nghệ thông tin đã nhận định rằng, truyền thông trên nền internet sẽ trở nên phổ cập, nhiều hãng viễn thông lớn đang gia cố cơ sở hạ tầng cho viễn cảnh đó. Công chúng sẽ được thưởng thức tất cả các dịch vụ trên một nền duy nhất.
Nền tảng duy nhất, theo quan điểm của Bill Gates về mặt hình thức tổ chức thì là một cơ quan báo chí thống nhất trên có sở hợp thành bởi nhiều cơ quan quản lý báo chí trước đó; về mặt nội dung thì đó là nền tảng công nghệ truyền tải thông tin - Internet và các ứng dụng công nghệ số và các phương thức truyển tải khác nhau. Biểu biện cụ thể về các sản phẩm báo chí truyền thông đa phương tiện có thể vẫn tồn tại theo hình thức truyền thống vốn có, tuy nhiên người ta có thể tìm thấy tính đa dạng của nó qua các cách truyền tải đồng thời. Ví dụ người ta có thể khai thác thông tin qua kênh truyền hình CNN, nhưng cũng thông tin đó có thể được khai thác trên website của CNN.com, hay cùng một lúc có thể vừa nghe radio, vừa lướt web trên điện thoại di động hoặc xem trên truyền hình một nội dung thông tin do một tổ chức truyền thông đưa ra.
Sự phát triển của hệ thống báo chí Việt Nam theo xu hướng truyền thông đa phương tiện
Sau 25 năm thực hiện chính sách đổi mới, cùng với sự phát triển mạnh mẽ kinh tế – xã hội của đất nước, hệ thống báo chí truyền thông của nước ta cũng đã có bước phát triển chưa từng thấy. Tính đến hết tháng 3/2011, cả nước ta đã có 46 báo điện tử, 287/745 cơ quan báo chí có trang tin điện tử (tỷ lệ gần 40%), hàng ngàn trang tin điện tử có nội dung thông tin của các cơ quan Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các đoàn thể, hội, hiệp hội và các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đã có 67 đài phát thanh - truyền hình ở Trung ương và địa phương với 200 kênh chương trình sản xuất trong nước và 67 kênh nước ngoài được phát trên hệ thống truyền hình trả tiền. Nhiều cơ quan báo đã tích hợp lên trang tin điện tử cả nội dung báo in, phát thanh và truyền hình, tiêu biểu như các Vov.com.vn; dantri.com.vn, tuoitreonline.com.vn, thanhnien.com.vn… Có thể nói, sự phát triển chung của báo chí Việt Nam trong thời gian qua có sự góp phần không nhỏ của sự phát triển về phương thức truyền thông đa phương tiện. Theo số liệu nghiên cứu mới nhất, cả nước hiện có khoảng 26,8 triệu người, bằng khoảng 31% dân số sử dụng internet, đạt tốc độ gia tăng bình quân trong giai đoạn 2000 – 2010 là 12,03%, đây là tốc độ tăng trưởng người dùng internet nhanh nhất trong khu vực. Có thể nói, cùng với sự phát triển của internet, báo chí Việt Nam đã từng bước theo kịp trình độ phát triển hiện đại, hội nhập với các đồng nghiệp khu vực và quốc tế.
Sự phát triển nhanh chóng internet và các loại hình báo chí khác đã tạo ra sức ép lớn, buộc các cơ quan báo chí phải tìm ra phương hướng phát triển thích hợp, nếu như muốn sản phẩm báo chí được công chúng tiếp nhận. Phương hướng ấy được thể hiện khá rõ ở sự đa dạng hóa về loại hình và phương tiện ở các cơ quan báo chí lớn. Hầu như tất cả các cơ quan báo chí đáng kể đều có trang website song hành với loại hình báo chí truyền thống. Một số tờ báo đơn nhất đã thực sự trở thành những cơ quan báo chí đa phương tiện với việc xuất bản đồng thời nhiều loại hình sản phẩm báo chí khác nhau như: nhật báo, tuần báo, nguyệt san, chuyên san, báo buổi chiều, báo mạng điện tử. Sự tồn tại đồng thời các loại hình sản phẩm báo chí truyền thông khác nhau cho phép các cơ quan báo chí có thể mở rộng phạm vi ảnh hưởng, tạo điều kiện cho các loại hình sản phẩm hỗ trợ lẫn nhau về mặt tài chính, quảng bá thương hiệu, cũng như tận dụng các khả năng khai thác thông tin, tư liệu. Việc ứng dụng các tiến bộ của công nghệ thông tin đã gắn liền với việc phát triển và tích hợp tốt các loại hình sản phẩm báo chí, tạo ra hiệu ứng tốt cơ chế truyền thông và hiệu quả thông tin, góp phần “chú trọng và nâng cao tính tư tưởng, phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biên xã hội của các phương tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và của đất nước”, các loại hình truyền thông đa phương tiện đã góp phần “phát triển và mở rộng việc sử dụng Internet, đồng thời có biện pháp quản lý, hạn chế mặt tiêu cực, ngăn chặn có hiệu quả hoạt động lợi dụng Internet để truyền bá tư tưởng phản động, lối sống không lành mạnh”.
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, mô hình phương thức truyền thông đa phương tiện tuy mới hình thành nhưng còn bộc lộ nhiều hạn chế và yếu kém.
Thứ nhất, việc mở rộng hoạt động của cơ quan báo chí mới chỉ được sử dụng thuần tuý ở góc độ công nghệ mà chưa thực sự khai thác và sử dụng nó như một công cụ để xử lý và phổ biến thông tin. Thế mạnh của Internet là nó có thể tạo ra giao thức tương tác hai chiều giữa nguồn thông tin và người tiếp nhận. Tuy vậy, người sử dụng nói chung và công chúng của báo chí nói riêng hầu như chỉ dừng lại ở góc độ giải trí là chính, đơn giản và một chiều, các công cụ phản hồi, tương tác hầu như không được thiết lập hoặc không biết cách nào để thiết lập. Những tiện ích vô cùng hữu hiệu như Email có rất ít người sử dụng, đó là thực tế ở nước ta. Vì vậy, với nhiều cơ quan báo chí, Internet, trang web riêng, hay hộp thư điện tử… chỉ mang tính biểu tượng của truyền thông đa phương tiện thời thượng. Công chúng có thể click chuột vào một đường dẫn đến nhiều báo điện tử, trang tin của nhiều cơ quan và có thể rất thất vọng với những trang thông tin chết và đã quá lâu rồi không được cập nhật.
Thứ hai là, việc mở rộng theo hướng truyền thông đa phương tiện mà không có chiến lược khai thác sẽ dẫn tới việc lãng phí trong đầu tư. Nhất là các khoản đầu tư cho nội dung thông tin lien quan đến hình ảnh và âm thanh phải đầu tư rất lớn về vật chất, kỹ thuật và nhân lực. Các trang web “chết” phần nhiều là do không có thông tin đưa lên, hoặc do thông tin không hấp dẫn, không “hot” sẽ nên không hấp dẫn được người truy cập, hệ luỵ của nó nằm trong sự so sánh với các loại hình sản phẩm báo chí khác cùng cơ quan chủ quản sẽ lép vế, dẫn đến tình trạng sống dở, chết dở.
Thứ ba là, truyền thông đa phương tiện đòi hỏi năng lực lãnh đạo và quản lý phải rất cao và đồng bộ, nhìn nhận ở góc độ quản lý thì nguồn nhân lực cho vấn đề này còn chưa được quan tâm đúng mức nếu như không nói là chưa được tổ chức đào tạo, bồi dưỡng tạo nguồn. Sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông đa phương tiện nhưng thiếu sự quy hoạch chung vừa là sự lãng phí vừa làm giảm hiệu quả của truyền thông. Cùng một nội dung thông tin người ta có thể khai thác được ở quá nhiều nguồn khác nhau sẽ tạo ra tâm lý rằng hình như thông tin đó coppy của nhau, không có bản sắc riêng, do đó nhiều nguồn thông tin trở nên mờ nhạt, thiếu tính chính xác, nhất là với các nguồn tin trên các trang báo điện tử.
Thứ tư là, với sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của các cơ quan truyền thông, nhất là phát triển theo hướng truyền thông đa phương tiện tạo ra sự cạnh tranh và chạy đua ghê gớm cả về việc khai thác, sử dụng và truyền bá thông tin. Cạnh tranh là động lực cho phát triển tích cực, nhưng có thể buộc nhiều cơ quan báo chí phải chạy theo việc hấp dẫn công chúng bằng mọi cách, chạy theo thoả mãn nhu cầu thị hiếu tầm thường, kích động bạo lực, tính dục, đề cập quá sâu vào chuyện riêng tư cá nhân…
Một số giải pháp quản lý báo chí theo xu hướng phát triển
Trong kỷ nguyên bùng nổ thông tin, việc phát triển truyền thông đa phương tiện là xu hướng phát triển tất yếu của các cơ quan báo chí ở Việt Nam. Tình hình mới của đất nước đòi hỏi báo chí ngày càng phải phát huy hơn nữa vai trò to lớn của mình trong lĩnh vực căn hóa tư tưởng, góp phần bình ổn các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội đưa đất nước vượt qua những khó khăn hiện nay, hội nhập với khu vực và thế giới. Muốn thực hiện tốt những nhiệm vụ to lớn đó, đầu tiên và trước hết phải chú trọng đến công tác quản lý hoạt động báo chí. Công tác quản lý báo chí được cần thiết phải tập trung tổ chức thực hiện tốt một số nội dung sau đây:
Xây dựng quy hoạch phát triển báo chí phù hợp. Phương hướng chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta đối với hoạt động báo chí là “phát triển đi đôi với quản lý tốt”. Việc tiếp tục mở rộng quy mô của báo chí trong phạm vi toàn xã hội là một yêu cầu tất yếu. Xã hội luôn phát triển, dân trí ngày càng cao, nhu cầu thông tin, giao tiếp tăng lên. Hoạt động báo chí trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và nhất là sự bùng nổ của thông tin toàn cầu... đang đặt ra những yêu cầu mới về quy hoạch báo chí theo hướng chiến lược. Chiến lược thông tin phải đánh giá được thực trạng thông tin ở nước ta, đánh giá đúng được xu hướng phát triển của khoa học, công nghệ, nhất là sự phát triển của công nghệ thông tin. Từ đó, đưa ra được các quan điểm chỉ đạo và các giải pháp và bước đi phù hợp để thực hiện chiến lược đó.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật về báo chí. Chất lượng, hiệu quả quản lý xã hội của Nhà nước phụ thuộc rất nhiều vào mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật. Vì vậy, yêu cầu về một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đồng bộ trong lĩnh vực báo chí là hết sức cần thiết. Phải thống nhất nhận thức và chỉ đạo động báo chí dưới sự lãnh đạo của Đảng và hệ thống pháp luật của Nhà nước, vừa bảo đảm sự chặt chẽ trong quy định, chế tài, vừa bảo đảm sự thông thoáng cho nhà báo và các cơ quan báo chí phát huy tính năng động, sáng tạo. Qua hơn 20 năm thi hành Luật Báo chí, một số điều quy định của Luật đã không còn phù hợp. Vì vậy, pháp luật báo chí cần được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn. Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật báo chí cần hướng vào các nội dung sau: Thứ nhất, cụ thể hoá, chi tiết hoá các điều khoản quy định. Thứ hai, xác định rõ trách nhiệm của các chủ thể tham gia hoạt động báo chí. Thứ ba, rà soát, bổ sung những vấn đề mới do thực tiễn và sự phát triển của báo chí đặt ra. Thứ tư, bảo đảm quyền tự do báo chí của công dân.
Hoàn thiện chế độ chính sách và đầu tư thích hợp đối với lĩnh vực báo chí. Chế độ, chính sách đối với lĩnh vực báo chí trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường là một vấn đề lớn cần được xem xét, giải quyết cả về lý luận và thực tiễn. Thời gian qua, chúng ta đã có những bước chuyển biến nhất định trong việc thực hiện chế độ chính sách mềm dẻo đối với báo chí. Tuy nhiên, các chế độ, chính sách đối với báo chí vẫn còn lạc hậu, chưa theo kịp sự phát triển hoạt động báo chí. Do vậy, cần khẩn trương rà soát để bổ sung, sửa đổi một số chính sách, chế độ báo chí như: lương báo chí, thuế, nhuận bút, chính sách tài trợ, giá, quảng cáo. Nhà nước cũng cần có kế hoạch khảo sát, nghiên cứu các hình thức hoạt động kinh doanh của các cơ quan báo chí lớn để có chính sách khuyến khích các hình thức kinh doanh phù hợp, tạo nguồn thu, tăng cường cơ sở vật chất đồng thời thực hiện đúng nghĩa vụ với Nhà nước.
Hiện nay, Nhà nước vẫn đầu tư khá lớn cho báo chí với cơ cấu ngân sách gồm: ngân sách nhà nước cho phát thanh, truyền hình, báo in, báo điện tử. Trong đó, phần đầu tư cho phát thanh, truyền hình là lớn nhất do các phương tiện trang thiết bị ban đầu rất đắt tiền. Trong tương lai, phần đầu tư cho báo điện tử cũng đòi hỏi lượng ngân sách khá lớn. Thực tế, đa số các báo, đài đều hoạt động dựa vào ngân sách. Nhà nước vẫn nên cấp ngân sách nhưng cần tính toán rõ các tiêu chí: mức trợ cấp, đối tượng, thời gian, trợ cấp không hoàn lại hoặc cho vay ban đầu với lãi suất thấp... để báo chí hoạt động đúng pháp luật, đúng định hướng, có hiệu quả. Tăng cường đầu tư cho các báo địa phương vùng sâu, khó khăn; có chính sách để tăng cường xuất bản và phát sóng thêm các đài bằng thứ tiếng của các dân tộc thiểu số để chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến được với đồng bào các dân tộc. Tựu chung lại, Nhà nước cần có chính sách tài chính quốc gia, huy động được các nguồn lực tài chính phục vụ cho hoạt động phát triển thông tin; có chính sách và đầu tư thích hợp đối với hoạt động báo chí, đầu tư đủ, đúng trọng điểm đối với những cơ quan báo chí xứng tầm, cần thiết.
Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quản lý nhà nước về báo chí Mỗi quốc gia có điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội khác nhau nên có sự khác nhau trong hoạt động và tổ chức thực hiện quản lý nhà nước về báo chí. Tuy nhiên, trong xu thế hội nhập toàn cầu, hoạt động báo chí cần phải đáp ứng yêu cầu thu hẹp sự khác biệt về công nghệ, trình độ nghiệp vụ.... với các nước trong khu vực và thế giới. Sự hợp tác quốc tế về quản lý báo chí phải bảo đảm vừa phát triển quan hệ, nhanh chóng hội nhập vừa bảo đảm chủ quyền, độc lập dân tộc, bình đẳng, các bên cùng có lợi. Trước hết, cần tổ chức thực hiện tốt các văn bản quốc tế quan trọng có liên quan như: Công ước toàn cầu về Luật bản quyền, Công ước Brussels về phân phối các tín hiệu mang chương trình truyền qua vệ tinh, Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật... Chủ động xây dựng các kế hoạch khảo sát kinh nghiệm quản lý báo chí ở một số nước trên thế giới; tham dự các hội nghị, diễn đàn quốc tế và khu vực về xã hội thông tin, về quản lý internet, trực tiếp tham gia vào các tổ chức báo chí khu vực và quốc tế vì các mục đích trên.
Nâng cao chất lượng và hiệu quả bộ máy quản lý. Cần xây dựng các quy định cụ thể, rõ ràng nhằm điều chỉnh tốt hơn chức năng, nhiệm vụ, cơ chế phối hợp giữa Bộ Thông tin và truyền thông với các bộ, ngành có liên quan. Cần xây dựng các quy định mới và cụ thể hơn để tổ chức lại bộ máy quản lý nhà nước cũng như để nâng cao vai trò của các Sở Thông tin và truyền thông. Triển khai áp dụng phương tiện kỹ thuật và công nghệ quản lý hiện đại vào hệ thống quản lý nhà nước về báo chí. Với một đội ngũ cán bộ, nhân viên thiếu, trình độ có hạn, đầu việc nhiều thì đẩy nhanh việc áp dụng công nghệ thông tin, phương pháp quản lý hiện đại vào hệ thống quản lý báo chí là việc làm cấp thiết. Điều đó vừa tinh giản được biên chế theo chủ trương chung của Đảng, Nhà nước, vừa quán xuyến công việc một cách có hiệu quả.
Hoàn thiện cơ chế quản lý. Hiện nay, việc tổ chức thực thi pháp luật báo chí của các cơ quan nhà nước vẫn còn chồng chéo, chưa có sự thống nhất. Vì vậy, cần bổ sung các quy định nhằm cải tiến phương thức, lề lối làm việc, cơ chế phối hợp thống nhất giữa các cơ quan quản lý nhà nước về báo chí. Cụ thể: xác định rõ các nguyên tắc làm việc và quy chế phối hợp trong sự vận hành của bộ máy quản lý nhà nước về báo chí; định rõ thẩm quyền và trách nhiệm giữa cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan chỉ đạo, cơ quan chủ quản, người đứng đầu cơ quan báo chí.
Đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật báo chí. Việc tuyên truyền phổ biến pháp luật báo chí để các chủ thể tuân thủ, thực hiện là một vấn đề quan trọng. Bộ Thông tin và truyền thông, Hội Nhà báo và đặc biệt là các cơ quan báo chí cần có kế hoạch tập huấn thường xuyên Luật Báo chí và các văn bản quy phạm pháp luật mới về báo chí; cần tuyên truyền, phổ biến pháp luật từ khi soạn thảo văn bản để lấy ý kiến rộng rãi các đối tượng liên quan.
Tăng cường thanh tra, kiểm tra. Đây là nhiệm vụ quan trọng của quản lý nhà nước về báo chí vì báo chí có quan hệ trực tiếp tới chính trị. Báo chí không những phản ánh dư luận mà còn tạo ra và hướng dẫn dư luận. Vì vậy, hoạt động này cần diễn ra thường xuyên, nhanh nhạy để kịp thời ngăn chặn, xử lý những vi phạm pháp luật về báo chí.
Trong bối cảnh toàn cầu hoá, khi đất nước ta ngày càng hội nập sâu và đầy đủ trên tất cả các mặt của đời sống chính trị, kinh tế, xã hội của thế giới, công tác thông tin báo chí càng thể hiện được vai trò xung kích trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đẩy mạnh phát triển báo chí nói chung, của phương thức truyền thông đa phương tiện và nâng cao vai trò quản lý báo chí là việc làm cấp thiết hiện nay nhằm xây dựng một nền báo chí cách mạng Việt Nam phát triển theo hướng hiện đại, làm tốt hơn nữa chức năng là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn tin cậy của nhân dân./. Báo chí tác động từng ngày, từng giờ đến đời sống xã hội. Vì vậy, mọi chế độ chính trị đều có chủ trương và biện pháp quản lý báo chí theo hướng có lợi nhất cho mình. Ở nước ta, mục tiêu cao nhất của báo chí cách mạng là phục vụ cho sự phát triển của đất nước và lợi ích của nhân dân. Bởi vậy, quản lý nhà nước về báo chí trong từng thời kỳ phát triển của đất nước cũng phải có sự điều chỉnh, thay đổi cho phù hợp với sự thay đổi hàng ngày của thực tế đời sống đất nước./.
 
                                                                                   Nguyễn Bùi Khiêm
 
Tài liệu tham khảo:
1. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI của Đảng.
2. PGS,TS. Trần Quang Nhiếp (chủ biên) [2002]. Định hướng hoạt động và quản lý báo chí trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
3. Lê Doãn Hợp [2007]. Quản lý báo chí trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay. http://www.tapchicongsan.org.vn/details.asp
4. Đỗ Quỹ Doãn [2009]. Công tác chỉ đạo, quản lý báo chí, xuất bản và những định hướng lớn trong thời gian tới.
5. Quản lý nhà nước về báo chí - Lấy mục tiêu phát triển làm mục tiêu quản lý. http://vnexpress.net
6. Tài liệu Hội nghị Báo chí toàn quốc đánh giá công tác năm 2010, triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2011.
7. http://www.Thecommunicationsgroup.com
8.  Bộ Thông tin và truyền thông, Báo cáo tổng kết 8 năm thi hành Luật báo chí; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí, Hà Nội, tháng 12/2007.
 

CÁI NẠN Ô TÔ - chuyện 75 năm trước đọc lại mà suy nghĩ

Về việc mở số cái xe ô tô của quan Huyện mà bác phó lí sở tại được trúng, thì ai cũng phải buồn cười:

- Thật là xẩm vớ miếng gan!

Quái thật! Hai mươi người đánh số, nào ông thừa, nào cụ lục, nào quan nghị viên, nào các thầy chánh phó tổng, chánh phó lí, biết bao người ước mong, thấp thỏm, mà rút cục, cái xe ấy lại vào tay bác phó lí là người không đáng có! Thế mà bác ta chỉ vì sợ quan mà bỏ ra mười lăm đồng để mua một số, chứ nào bác có dám hám gì đến ô tô?

Cái xe ấy hãy còn tốt lắm, quan bảo thế. Đáng lẽ ngài đưa lên Hà Nội để bán, thì rẻ ra cũng được bốn trăm. Nhưng ngài muốn bày ra cuộc đánh số ở trong hạt cho vui, để mọi người cùng được hi vọng có ô tô bằng một món tiền rẻ đặc biệt.

Cho nên, mười lăm đồng được cái xe, giá vào địa vị chúng mình, thì hẳn mừng quýnh lên mà mua phăng dầu xăng, rồi vặn máy đi diện phố. Nhưng bác phó lí tôi thì cứ băn khoăn từ hôm trúng số đến nay.

Bác đâm lo. Mà lo nhất là món tiền khao xe. Bởi vì những người thua, ai cũng cho bác là may, ép bác sửa một bữa chén mừng. Bác nể, nên phải méo mặt mà mừng vậy!

Tiệc xong, họ quây quanh bàn đèn. Ông thừa đang nạo xái, gọi bác và bảo nhỏ:

- À này, bác phó, bác cũng nên mua cái gì vào tạ quan, mới nghe được. Nhờ ơn ngài, nên bác mới mất ít tiền mà được cái sang trọng như thế này. Nay bác đã thết chúng tôi linh đình, mà bác lờ ngài đi, coi không tiện.

Rồi người xui mua cái nọ, kẻ bàn nên lễ thứ kia. Kết cục bác phó lí lại phải tạ quan. Vì ngài đã cho bác cái ơn trời biển ấy.

Nhưng mỗi bận bác ra vào huyện, mà trông thấy cái xe của bác để ở sân trại lệ, thì bác lại phát phiền! Nhất là cái mũi xe, trông đằng trước, có đủ cả mắt, mũi miệng, sao mà nó giống cái mặt người thế! Thôi thì chắc nó còn ngoạm của bác không biết bao nhiêu tiền đây Nào tiền sốpphơ, nào tiền dầu xăng, nào tiền chữa lại máy, mới đi được. Vì quan bảo:

- Xe này vẫn tốt. Nếu cứ thay cái bộ máy, thì lại như mới ngay.

Nhưng bác rước nó về làm gì? Ai lại phó lí mà dám chơi ngông thế bao giờ?

Dùng nó thì bác chẳng đáng, cái đó đã hẳn đi rồi. Song, bán thì biết bán cho ai được?

Thành ra bác cứ vớ vẩn mãi. Thế mà chưa chi người nọ đã gạ mượn, người kia đã tán xin cho đi nhờ. Gớm, khó chịu quá!

Bây giờ bác đã có tiền nào đâu? Vụ gặt vừa rồi, được bao nhiêu thóc bác đem bán rẻ để nộp quan, tạ quan và chi tiêu về bữa khao xe hết cả rồi, còn gì?

Thôi cũng đành. Bác cứ để xe trong huyện, chứ đem về làm gì? Mà đem về bằng cách nào? Không có tiền mua xăng, không thuê ai vặn máy, chẳng lẽ lại sai lũ tuần nó trói lại mà gánh đi hay sao?

Phiền quá thực! Vợ bác thấy bác tốn kém, cứ giày vò bác mãi. Rõ đàn bà hay lôi thôi. Nó có biết đâu rằng vì cái số bác chẳng may – thôi cũng là thất tài nên bác mới trúng xổ số cái ô tô như thế. Thì thà cứ chịu đi, để được lòng quan, được lòng các ngài tai mắt trong hàng huyện. Chứ nay nó nhiếc móc, mai nó đay nghiến – mà việc đã lỡ ra như thế mất rồi – thì thật oan bác quá.

Chán thật! Ô tô ô tiếc làm gì cho rầy rà! Bác có vào địa vị dùng được nó đâu, mà sao ông trời khéo oái oăm quá thế!

Ai thấy bác bỏ lăn bỏ lóc cái xe, cũng bảo bác dại bác phí của. Nhưng có biết đâu là bác đâm ra khốn quẫn vì nó mất rồi?

Thỉnh thoảng, gặp ở đường cái chiếc ô tô nào đương chạy, bác nhác trông lên, thấy anh tài xế, thì bác phải xấu hổ. Anh ấy mặc quần tây, áo tây, đội mũ tây, trông oai vệ cứ như ông Tây. Trái lại, bác đi đất, quần áo thì lượt thượt.

Chẳng phải bác không có giày và áo xống đẹp đẽ để mặc đâu. Nhưng ăn mặc làm quái gì? Công việc của bác có cho bác được sắm những thứ sang trọng đâu? Đến ngay như lí trưởng, lên quan, còn phải tụt giày bỏ bố đi nữa là phó lí? Thì chẳng lẽ ông chủ thế này, mà người làm công lại thế kia hay sao?

Thôi thì đành liều. Cứ để cái xe ở trong huyện. Dù quan có giục, có quở, cũng cứ khất lần. Chẳng lẽ ngài chôn chân, bỏ tù hoặc doạ cách cổ đê bắt mang xe về hay sao? Làm gì ngài chẳng hiểu? Thật ra bác đã bị quan huyện đòi lên hai ba lượt để ngài hỏi về việc xe ô tô. Nhưng lần nào bác cũng bẩm:

- Bẩm quan lớn, cho phép con thư thư vài ngày nữa con xin mang về.

Ấy là nói đỡ đòn, chứ bác đã định ngày nào mang về đâu. Không biết quan huyện có ái ngại cho tình cảnh nhà bác hay không, mà bác vẫn thấy ngài bảo:

- Anh có của mà không biết dùng! Mấy trăm đồng bạc mà cứ để phí để hoài như thế!

Bác cũng tiếc của lắm chứ có phải không đâu? Nhưng biết làm thế nào? Giá ngài ban cho ít dầu xăng và cho mượn cậu tài xế, thì chả phải bảo, bác quyết chẳng từ mà ngồi phắt lên cái đệm lò xo êm êm, và cho cả vợ cả con đi quần một vài vòng cho hả cái vong linh. Nhưng mà túi nhẹ thì chớ hòng cảnh sung sướng!

Thế là bác cứ kệ cái xe ô tô của bác cầu vơ cầu vất ở sân trại. Ai trông thấy cũng phải tiếc hộ bác. Quan huyện lại giục, thì bác lại khất lần.

Nhưng ngài thấy bác lúng túng mãi, thì hẳn ngài cũng thương. Một hôm, ngài truyền bác vào nhà tư, và hỏi khẽ, giọng thân mật:

- Tôi hỏi thực anh, thế anh có muốn dùng cái xe này không?

Bác phó gãi tai, không dám giấu:

- Bẩm lạy quan lớn, cảnh nhà con thực bần bách con không thể dùng được ạ.

- Thế thì sao anh mua số làm gì?

Bác phó thấy quan phàn nàn hộ mình thế, biết là vì bận nhiều việc, nên ngài quên bẵng ngay câu ngài đã bảo bác độ nọ: “Anh nhà khá, phải lấy một số”.

Nhưng nhắc lại câu đó làm gì? Bác thưa:

- Dạ!

Ngài dịu dàng nói:

- Thế thì anh để xe không cũng vậy, mà nó đến han đến gỉ, rối hỏng đi, thì tôi cũng tiếc. Vây tôi cho lại anh năm đồng. Chứ chẳng lẽ anh mất tiền khoảng không, mà không được dùng xe, thì tôi không đang tâm, hiểu chưa?

Câu nói nhân từ ấy có gì là khó hiểu. Bác phó mừng như nở nang khúc ruột, đáp:

- Dạ.

Quan nói:

- Nhưng mà anh để cái xe này tôi dùng, hiểu chưa?

Câu nói ấy cũng rõ ràng như câu trên, nên bác phó hiểu ngay, bèn gãi tai đáp:

- Dạ.

Bác mừng quá. Rũ được cái nợ ra, bác thấy nhẹ cả mình. Muốn tạ lòng thương người của quan phụ mẫu, bác cảm động, vái dài một cái, rồi hớn hở ra về.

Đi đường, gặp người quen, bác khoe cái việc may mắn này, và nói:

- Nếu quan không thương tình, thì tôi bị cái nạn ấy những hơn sáu chục bạc!

Nguyễn Công Hoan

1-1938

Nguồn: vdcmedia.com
Sưu tầm: conbo
Ngày gửi: 16/11/2007

Tản văn viết bằng Ipad 1 - Truyền thông tạp pí lù

Theo cách gọi người Quảng Đông, chữ 甂 là một loại nồi còn lù 爐 là lò. Pín lù  甂爐 là một thứ lò trên đó có đặt một loại nồi để ăn nóng tại chỗ một loại thức ăn, theo cụ Vương Hồng Sển thì gọi là mốn tả pí lù, gọi nôm na mình là lẩu, trong đó đủ các thứ gọi là thập cẩm, đừng ai xiên xẹo nghĩ là món pín piếc gì đấy nhé. Từ món ăn, từ tả pí lù đi vào cuộc sống, cái gì lộn xộn, tạp nham cũng bị gán với cái tên ấy mà biến thể của nó là cao lầu, hẩu lốn, sà bần... Chỉ nghe tên thôi đã thấy rất lằng nhằng dây điện rồi. Trong lĩnh vực truyền thông, món tạp pí lù có tên gọi vô cùng mỹ miều, đó là truyền thông hội tụ, cái quán bán nồi lẩu hội tụ ấy còn có cái tên kêu hơn chuông là ngôi nhà truyền thông. Ngôn từ là ký hiệu biểu đạt một thông tin nào đó được truyền giữa hai ông, hiểu được hay không là do cách mã hoá của ông gửi thông tin, ông vừa muốn đưa tin, vừa muốn có tý nghệ thuật nữa có thể làm cho bố nhận tin không giải mã được, thế là ngọng chết không hiểu gì. Nói vậy, tức truyền thông hội tụ gọi nôm na là nồi lẩu truyền thông mà thôi, tuỳ điều kiện mỗi nhà, nồi lẩu ấy được "tích hợp" nhiều hay ít món, báo in, báo hình, báo nói, báo ảnh, báo mạng... Cũng tuỳ tiền mà biện lễ, nhà có con gà thì chặt ra, bắc nước nhặt thêm mấy bó rau nữa cũng xong, them nửa cân thịt bò cũng xong, mà thêm cân ngao nữa cũng xong... Tóm lại là bao giờ cũng nên có món chủ đạo, món khác gọi như là thêm bát thêm đũa nữa mà thôi. Nói vậy thì cái gì hội, cái gì tụ? Cái con gà có sãn rồi đóng vai trò trung tâm, là ông hội, còn những ông ăn theo nói leo tầu hâu quanh mâm là ông tụ, hội đi với tụ thành lẩu, đơn giản như đan rổ vậy thôi. Bác nói vậy té ra là bao giờ cũng có món gà à? Vâng, thế bác đang ở đâu, truyền thông hội tụ hay tụ hội em không biết, cơ mà ở mình, ăn cỗ phải có thịt gà, điếu cày phải có lông gà mới kêu... Tức là cả nhà cả cửa có mỗi con gà, như là bác đang làm báo viết ở tỉnh, nghe người ta bảo bây giờ quả đất không tròn nữa ( đúng là biến đổi khí hậu có khác) nó hoá phẳng rồi, nếu trời đẹp ở đâu cũng nhìn thấy nhau, làm gì cũng biết hết, nên phải làm thêm cái báo mạng nữa cho huyện mình nó phẳng lỳ luôn đi. Hee, cả báo có hơn ba chục, thêm việc phải thêm người, vừa xinh cho cháu nó vừa tốt nghiệp đại học tỉnh mình có việc, đúng là trời sinh voi rồi trời lại sinh cỏ, trái đất đang tròn tự dưng lại phẳng. Cuối năm, tổng kết công tác báo chí tỉnh nhà, lãnh đạo tỉnh hùng hồn tuyên bố bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ của báo tỉnh, năm nay trong không khí san lấp mặt bằng, làm phẳng trái đất, tỉnh ta đã có thêm một ve rít te (web site) mới được phát tận tay các đồng chí lãnh đạo, cán bộ và nhân dân... Nhân đây, tỉnh cũng phê bình ông đài còn chưa làm tốt việc san lấp, cứ thơ lơ như thế còn gì là hấp dẫn nữa, phải thêm báo ảnh, báo nói báo viết vào nữa nhé, cần chấm cơm thì tỉnh sẽ bố trí người chấm cơm...
Nguyễnbuikhiem@gmail.com