Suy nghĩ và hành động (1)

NỊNH

(Từ Suy nghĩ đến hành động)

Cô con gái cưng Eleonora của Mác hỏi cha: “Cha ơi, thóỉ xấu đáng ghét nhất của con người là gì?”. Mác trả lời ngay không một chút do dự: “thói nịnh hót”. Không riêng gì Mác, mọi người chân chính từ xưa tới nay đều có ý kiến tương tự như vậy. Vua Pỉe đệ nhất của Nga thường nói: “Thà tôi có một kẻ thù trắng trợn còn hơn có một nịnh thần bịp bợm”. Nhà dân chù Ô gút Bê-ben thì gọi những kẻ nịnh là: “bọn chỉ quen vẫy đuỏi mừng trước chủ”...

Tại sao thói nịnh hót bị người ta ghét như thế?

Biển hiện của thói nịnh hót rất phong phú. Loại nịnh phổ biến nhất, thường gặp nhất là dùng lời nói để tâng bốc người khác một cách quá đáng, có khi hèn hạ nhằm mục đích cầu lợi. Trong cảc xã hội cũ, đối tượng để kẻ nịnh tâng bốc thường là những người giàu có, những người có quyền thế trong xã hội. Còn trong xã hội ta, đối tượng để kẻ nịnh tâng bốc chủ yếu lả người có chức, có quyền. Anh là thủ trưởng của kẻ nịnh ư? Thế thi anh lập tức trở thành con người “toàn thiện toàn mỹ”. Mọi lời nói, cử chỉ, hành động của anh đều trở thành chuẩn mực. Nếu anh nói dài, lượng thông tin trong bài nói của anh quá nghèo nàn thỉ kẻ nịnh sẽ bảo rằng anh phát biểu sâu sắc, phong phú; rằng những ý kiến anh nêu ra mang tính khoa học và có giá trị chỉ đạo, làm cho mọi người “sáng ra”. Nếu anh nói cụt lủn, ấp a, ấp úng, chẳng ai hiểu anh muốn nói gì, thì kẻ nịnh sẽ bảo rằng anh phát biểu ngắn gọn, súc tích và dễ tiếp thu. Nếu anh thô bạo, kẻ nịnh sẽ nói rằng anh có thái độ nghiêm khắc cần thiết của người lãnh đạo; anh mềm yếu rụt rè, kẻ nịnh sẽ bảo anh tế nhị, độ lượng. Nếu anh ăn mặc cầu kỳ, xa hoa, kẻ nịnh sẽ bảo rằng anh lịch sự; anh ăn mặc cầu thả, lôi thôi lếch thếch, kê nịnh sẽ bảo rằng anh giản dị, tiểt kiệm… Những ưu điểm, sở trường của anh kẻ nịnh sẽ “bốc” lên theo cấp số nhân, những khuyết điểm, nhược điểm của anh, kẻ nịnh sẽ “hóa phép” biến tất cả thành điều hay, lẽ phải.

Một loại nịnh khác là, cùng với việc dùng lời nóỉ, người nịnh còn có những cử chỉ và hành động thích hợp. Thông thường thì kẻ nịnh hay khúm núm, xun xoe trước đối tượng mà hẳn thấy cần thiết phải nịnh. Anh là thủ trưởng của hẳn? Thế thì khi gặp hắn, anh chỉ việc hững hờ chìa bàn tay tráí của minh ra, kẻ nịnh sẽ dùng cả hai bàn tay của hắn ôm chặt lấy bàn tay anh, mắt sáng long lanh sung sướng, đầu hắn hơi cúi xuống, lưng hẳn hơi khom lại, hai đầu gối hơi chùng vớì tư thế nửa đứng nửa quỳ và kèm theo là lời chào tăng bốc ngọt ngào. Những cử chỉ và hành động của kẻ nịnh khi thì biểu lộ một cách công khai, trắng trợn; khi thì biểu lộ một cách kín đáo, tinh vi, phải chú ý quan sát, phân tích mới thấy hết được ý nghĩa của những cử chỉ và hành động đó.

Như thể vẫn chưa đủ, còn có một loại nịnh cao hơn. Đó là những kẻ khỏng chỉ dùng lời nói, cử chỉ và hành động mà còn dùng cả vật chất đã lấy lòng đối lượng mà hẳn thấy cần phải nịnh. Nếu anh là đối tượng chủ ý của kẻ nịnh thì thế nào anh cũng nhận được những “món quà biếu đặc biệt” của hắn: khi thì mấy cân nếp mới hoặc vài cân gạo tám; khi thì cân nhãn lồng Hưng Yên hoặc chục xoài Nam Bộ… mùa nào thức ấy. Nếu kẻ nịnh dưới quyền anh cũng là kẻ có chức có quyền một chút  - là chánh văn phòng, là trưởng phòng này, trưởng ban nọ chẳng hạn - thì hoạt động của hắn còn đa dạng hơn nhiều. Hẳn sẽ móc tiền móc của Nhà nước, của tập thể để nịnh anh. Hẳn đoán rất đúng những ý muốn và sở thích của anh. Hắn biết rất rõ những gì là tiêu chuẩn anh được hưởng và những gì anh muốn có thêm. Hắn sẽ đáp ứng đến mức tốí đa những thứ mà anh aơ ước. Anh muốn quét vôi lại cái nhà hay xây thêm cái bếp? Anh muốn đứa con sau khi tốt nghiệp đại học được công tác ở Hà Nội hay muốn đứa con nhỏ được học trường gần nhá? Anh anh muốn gì cứ nói. Kẻ nịnh sẽ cố gắng đáp ứng yêu cầu của anh, mặc dù hẳn biết làm như thế là sai nguyên tắc.

Những kẻ nịnh thường là những kẻ hay xúc xiểm và nói xấu người khác, Bởi thế ngôn ngữ dân gian mới có từ kẻ xiểm nịnh. Họ đă nịnh anh thì thế nào họ cũng tìm được những đối tượng mà anh không ưa thích để nói xấu. Phải dùng “nghệ thuật phù điêu”, phải dùng sự so sánh như thế thì lời nịnh của họ mới cỏ giá trị. Họ khen anh thông minh, lịch sự, độ lượng... thì thể nào họ cũng chê người mà anh không thích lả ngu đần, thiếu văn hóa và hẹp hòi.

Nếu cho rằng những kẻ nịnh chỉ nịnh cấp trên thôi thì chưa đủ. Nhiều khi họ nịnh cả đồng cấp và cấp dưới. Sắp đến kỳ xét lương, sắp bầu cấp ủy mới, cơ quan sắp lấy ý kiến của quần chủng về việc đề bạt cán bộ... toàn những việc hệ trọng cả. Những kẻ nịnh đánh hơi các khoản ấy tình lắm. Họ thừa hiểu rằng muốn vào được cấp ủy thi phải có sự tín nhiệm của đa số cán bộ, muốn được đề bạt, muốn được nâng lương sớm thì cũng phải cò sự ủng hộ của quần chúng. Được lòng cấp trên không thôi thỉ chưa đủ. Thế là họ “mở chiến dịch” lấy lòng tất cả mọi người, tìm mọi cách tranh thủ sự ủng hộ của đông đảo quần chúng.

Cần phân biệt nịnh với quý mến và kính trọng. Chúng ta kbông phủ nhận sự quý mến và kinh trọng thật sự thường thấy trong quan hệ giao tiếp giữa người và người. Không phải cứ khen nhau, tôn trọng nhau, tặng nhau, giúp nhau thử này thứ khác đều là những hiện tượng xu nịnh cả. Chúng ta không “vơ đũa cả nắm” không hồ đồ và thiển cận như vậy. Trong cuộc sống. sự quý mến và tôn trọng nhau một cách chân thành là sự thương yêu đùm bọc lẫn nhau; quan tâm lẫn nhau, tặng nhau, giúp nhau khỉ cái này, khi cái khác là những chuyện tỊhirờng tinh, là những điều cần thiết. Đó là thể hiện của sự quý mến và kính trọng thật sự; là những nét rất đẹp trong truyền thống đạo đức của dân tộc ta. Chúng ta chỉ phê phán thói nịnh hót được nấp dưới chiêu bài quý mến và kính trọng. Bởi vì đó lá sự giả dối. Trong thực tế, những kẻ nịnh thường nấp dưới chiêu bài quý mến và kính trọng khi nịnh người khác, cho nên dễ làm cho nhiều người ngộ nhận. Không phải họ nịnh anh tức là họ quý mến hay kính trọng anh đâu. Khi nào anh hết vai trò quan trọng đối với họ, hoặc anh “thất thế” thì họ sẽ hững hờ, lạnh nhạt với anh ngay; thậm chí họ có thể quay ngoắt 180 độ đối với anh cho mà xem.

Thói nịnh hót gây ra tác hại không nhỏ, thậm chí nó dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Trước hết, họ làm cho chính kẻ nịnh mất hết bản lĩnh, mẩt hết nhân cách, trở thành tha hóa, biến chất, bị mọi người khỉnh bỉ và làm cho người được nịnh không đánh giá đúng minh, sính ra chủ quan, tự mãn, dễ mắc khuyết điềm, sai lầm. Nó uốn lệch nhận thửc của nguời được nịnh. Nếu người được nịnh đó là những cán bộ lãnh đạo, cán bộ qụản lý thì có thể sẽ làm tổn hại đến công việc chung như: đánh giả sai lệch đội ngũ cán bộ dưới quyền mình, người tốt không được sử dụng, kẻ xấu lộng hành, chinh sách cán bộ không được bảo đảm... Thói nính hót còn là một trong những nguyên nhân gây ra tinh trạng mất đoàn kẽt nội bộ, tạo ra sự chia rẽ, bè phái, làm suy yếu tổ chức.

Nịnh và ưa nịnh là hai mặt của một vấn đề. Kẻ nịnh hót và kẻ ưa nịnh hót là tiền đề tồn tại của nhau. Có kẻ nịnh bởi vi có người ưa nịnh, có người ưa nịnh bởi chưng có kẻ “nịnh thần”. Sự tồn tại của cả hai hiện tượng nịnh và ưa nịnh chứng tỏ một điều lả do chúng ta tu dưỡng kém, do việc tự phê bình và phê bình không được đẩy mạnh trong các tố chức đoàn thể, trong các tồ chức kinh tế cũng như trong các tồ chức quần chúng khác. Thường có tình trạng là mọi người có thể tự nhận mình có khuyết điểm này khuyết điểm khác; nhưng ít ai dảm dũng cảm nhận mình có thói nịnh hót hoặc ưa nịnh. Khi phê bình người khác cũng vậy, dường như chúng ta đều cảm thấy có gì khó nói khi phê bình đồng chí mình, bạn minh là có thói nịnh hót hoặc thích được nịnh hót.

Muốn hạn chế thói nịnh hót, chúng ta phải đẩy mạnh hơn nữa việc đấu tranh tự phê bình và phê bình; phải tạo nên dư luận xã hội rộng rãi lên án thói nịnh hót và thói ưa nịnh. Các tồ chức đoàn thể, các tổ chức kinh tế cũng như các tổ chức quần chúng khác phải có những hình thức kỷ luật thích đáng đối với những kẻ nịnh hót và ưa nịnh./.

  

                                                                                Nguyenbuikhiem@gmail.com