Tản văn về giêng hai hay một cách nói về tự phê bình

Sáng sớm, ngày mồng một tháng mười một âm lịch, theo cách nói của các cụ là tháng một. Một chạp riêng hai, ta hhông hoặc chưa hiểu nguyên nghĩa giêng hai với củ mật là gì, nhưng nghe cái cách nói như vậy rất riêng có của văn hóa quê mình.

Hôm qua, nghe một thầy thuộc hàng top hai trăm của đất nước này (vinh danh theo trật tự của cái ghế mà thầy đang ngự) bộc bạch rằng, phàm đã là con người luôn chứa đựng trong mình đầy rẫy những riêng tư mang sắc màu của tính cá nhân, nhưng qua trải nghiệm cuộc đời thấy rằng cần phải nằm lòng bốn phép cộng trừ nhân chia. Hãy cộng thêm tình bạn, cộng thêm một chút nhân nghĩa; hãy bớt đi một chút tham, ích kỷ, vụ lợi; hãy chia sẻ nỗi buồn và nhân lên những niềm vui cho dù là nho nhỏ. Sách của người xưa ta đọc chẳng được bao nhiêu nên không biết điều thầy nói đã có ai nói chưa, nhưng lần đầu nghe và chiêm nghiệm quả là sâu sắc.

Sáng sớm ra, lại một ông anh khác phát biểu rằng với những vấn đề chúng riêng mang tính thời cuộc, tự nhìn nhận lại mình và nói thật với lòng mình rằng niềm tin đã và luôn dao động và lung lay, chỉ có sự kiên định với những gì mình đã cảm, đã hiểu là mãi mãi. Nói như vậy chẳng phải sự kiên định như là cái gốc, còn niềm tin như thể những cành cùng lá vậy? ta đã hỏi lại như thế, không hẳn là như vậy, nhưng cái gì đã hiểu đã cảm rồi không dễ gì thay đổi được, có thể do độ trễ quá lớn rồi đâu có thể thay cũ đổi mới được. Chợt nhớ đến câu thơ ta đã đưa mấy hôm trước rằng khi cây đã chụm đầu, gió với lá xào xạc là vô nghĩa. Cái  gốc đã kiên định rồi thì cái ngọn lao xao phỏng có ý nghĩa gì nữa đâu…

Một mai ta nhìn nhận lại ta, với ý nghĩa kiểm điểm một năm làm việc theo kiểu một năm ngoảnh lại, sẽ phải suy nghĩ thêm về những điều các ông thầy ta, ông anh ta vừa nói, cái khó nhất là nhìn lại đúng mình, chính mình mà thôi./.